‘Gerard Walschap dacht voortdurend aan zelfmoord’ (Jos Borré)

Jos Borré heeft zijn monumentale biografie over Gerard Walschap eindelijk af. Frank Hellemans had een gesprek met hem over Vlaanderens meest gelauwerde maar misschien ook wel meest ongelukkige schrijver.

In 1983 had journalist-literatuurcriticus Jos Borré voor het eerst een uitgebreid interview met Gerard Walschap (1898-1989) naar aanleiding van diens 85ste verjaardag. Zijn charisma en vertelplezier lieten Borré sindsdien niet meer los. Al in 1990 publiceerde Borré een boek over de Vlaamse meester (‘Gerard Walschap: rebel en missionaris’) waarin hij vooral de neerslag van diens leven in zijn rijke oeuvre naging. De laatste zes jaar schreef Borré dag en nacht aan een doortimmerde biografie die op zaterdag 8 juni te Antwerpen boven de doopvont wordt gehouden.

‘Gerard Walschap. Een biografie’ verdiept zich niet alleen in het leven van Walschap maar hangt met verve een portret op van het 20ste-eeuwse Vlaanderen, waar Walschap een exponent van was. Van overtuigde katholiek in de jaren ’20 werd Walschap geleidelijk aan een overtuigde vrijzinnige. Borré schetst een fijnmazig portret van de omslag van het katholieke naar het vrijzinnige Vlaanderen, zoals dat zich in Walschaps eigen leven voltrok, maar ook in het leven van heel wat van zijn tijdgenoten. Deze bio biedt dus niet alleen een prima inkijk in het leven van Walschap zelf maar is bovendien een knap staaltje Vlaamse mentaliteitsgeschiedenis van de 20ste eeuw.

Opvallend toch hoe Walschap lang niet de vrolijke, heidense Houtekiet is die je je zou kunnen voorstellen?

Borré: Walschap heeft inderdaad altijd op de achtergrond de gedachte aan zelfmoord met zich meegedragen. Hij koesterde een grote wanhoop in het leven. Dat had natuurlijk te maken met zijn geloofsverlies maar vooral met existentiële ontreddering.

Hij voelde zich vaak eenzaam, schrijft u?

Borré: Hij heeft zich altijd zeer eenzaam gevoeld en intellectueel geïsoleerd. Het is bekend dat hij na zijn uittreding uit het klooster en zijn vaarwel aan de katholieke kerk het moeilijk had. Maar hij voelde zich later ook niet echt geaccepteerd door de vrijzinnige zuil. Zeker in de jaren ’30 merk je in artikels in het blad ‘Hooger Leven’ hoe zelfmoord en zelfmoordenaars hem bezig houden.

Heeft hij effectief overwogen om de hand aan zichzelf te slaan?

Borré: Nee, dat niet. Hij heeft geen concrete poging tot zelfmoord ondernomen maar de radeloosheid bij zijn uittreding uit het klooster en de schuld om zijn grote seksuele libido lieten hem niet los. Een zekere moedeloosheid was een constante in Walschaps leven. Vandaar dat hij ook altijd zo uitkeek naar momenten van bevrijding. Walschap was een heel complexe persoonlijkheid.

Zijn levenslang huwelijk met Ninette hielp hem daarbij niet echt?

Borré: HIj noemde zijn huwelijk met haar een jeugdige vergissing maar hij is bij mijn weten nooit vreemd gegaan, ook al beschrijf ik hoe hij in 1959 vier maanden lang een platonische vriendschap had met een Brusselse bewonderaarster die advocate was. Ze correspondeerden druk met elkaar en Walschap ging bij haar stiekem op bezoek. Zijn vrouw zette zelfs een privédetective in. Maar ik denk niet dat er echt iets is geweest tussen Walschap en zijn Brusselse bewonderaarster. Walschap heeft die verhouding trouwens zelf afgebroken.

Met welk werkmoeten lezers die Walschap willen leren kennen beginnen, buiten met het doornemen van uw biografie uiteraard?

Borré: Tegelijk met mijn biografie verschijnt er ook een omnibus ‘Een mens van goede wil en andere verhalen’ waarin onder andere de romans ‘Een mens van goede wil’ maar ook ‘Celibaat’ en ‘Houtekiet’ figureren. Wie daarna nog Walschap wil lezen, zou ik zeker ‘Adelaïde’ aanraden maar eveneens ‘Ons geluk’ en ‘Zuster Virgilia’. Wie na het lezen van mijn biografie nog meer wil weten over Walschap, beveel ik ‘De heilige Jan Mus’ aan. Het is zeker niet zijn beste roman maar wel zijn testament waarin hij zichzelf met al zijn overtuigingen bloot geeft.

Wat nu, na dertig jaar Walschap-obsessie?

Borré: Ik denk wel eens dat het tijd wordt om eindelijk een bio over Herman Teirlinck of Marnix Gijsen te maken. Maar laat die klus maar aan anderen over, zeg ik nu. Misschien iets kleiners voor mij. Maar eerst afkicken.

Frank Hellemans