Françoise Sagans ‘Bonjour tristesse’ wordt 60

Zestig jaar geleden choqueerde Françoise Sagan, een tiener van achttien, de helft van lezend Frankrijk met de roman ‘Bonjour tristesse’ die ook in Hubert Lampo’s vertaling trouwens gensters sloeg.

De andere helft van Frankrijk reageerde lovend op een boek waarin een jong meisje de normen van toen overboord gooit en tracht te genieten van het leven. Op minder dan twee jaar tijd zouden van ‘Bonjour tristesse’ zo’n half miljoen exemplaren verkocht worden. Met een korte roman van pakweg 30.000 woorden werd Françoise Sagan rijk. Tien jaar geleden overleed ze. Eenzaam en met meer dan een miljoen euro schulden. Haar eerste roman was een cultboek geworden, een klassieker in de Franse literatuur.

Immoreel

Over de opschudding die rond ‘Bonjour tristesse’ ontstond, schrijft Sagan in haar herinneringen: ‘Het ontoelaatbare was dat een meisje van zeventien zonder verliefd te zijn de liefde bedreef met een jongen van haar eigen leeftijd, en dat zij daar niet voor werd gestraft. Dat zij niet hopeloos verliefd op hem werd en aan het eind van de zomer niet zwanger van hem was.’ De katholieke auteur en Nobelprijswinnaar François Mauriac, toen rond de zeventig, was vol lof over Sagan en noemde haar een charmant klein monster. Voor Paris-Match was ze ‘een achttienjarige Colette’. Naar verluidt stond Charles De Gaulle perplex. In Le Monde vond romancier Émile Henriot het boek ‘immoreel’. Toen Sagan de niet onbelangrijke Prix des Critiques kreeg, wist een weerbarstig jurylid dat ‘Bonjour tristesse’ de jonge Franse vrouwen bij buitenlanders zou blameren.

Hubert Lampo

Voor velen is Sagan de schrijfster van één boek. Maar dat klopt niet met de werkelijkheid. Ze schreef naast een twintigtal romans ook korte verhalen, toneel, scripts voor films, regisseerde zelfs een film. Ze werkte onder anderen met Claude Chabrol. De ‘Nouvelle Vague’ heette het toen in de filmwereld. In totaal zou ze zo’n 50 miljoen boeken hebben verkocht, vertaald in 15 talen. In Frankrijk alleen al meer dan 30 miljoen. In het Nederlands vertaalde Hubert Lampo ‘Bonjour tristesse’ en andere romans als ‘Un certain sourire’, ‘Dans un mois, dans un an’. Ook uitgeefster Angèle Manteau vertaalde werk van haar.

Maserati

Vaak wordt gezegd dat Sagans uitbundig, hedonistisch leven meer belangstelling kreeg dan haar boeken. Ze stond bekend om haar voorkeur voor dure sportwagens, om haar tumultueus liefdesleven zowel met mannen als met vrouwen, haar overvloedig drinken. Ze was een verslaafde gokster en kreeg problemen met justitie voor het bezit van cocaïne. Ook de Franse belastingdienst kwam bij haar aankloppen. De oliemaatschappij Elf had haar veel geld gegeven om president Mitterand te beïnvloeden voor een concessie, maar Sagan had dat nooit gemeld als inkomsten. Mitterand hoorde al tot haar kennissenkring van toen hij nog een aankomend politicus was. Ze vond van zichzelf dat ze links dacht. Toen een jonge revolutionair haar vroeg of dat wel overeenstemde met het bezit van een peperdure Ferrari corrigeerde ze hem: ‘Het is een Maserati’. Ironie was haar niet vreemd.

Proust

Sagan was haar schrijversnaam. Ze werd geboren als Françoise Quoirez in de Lot. Haar gegoede ouders hadden ook een appartement in Parijs. Ze ging een tijdje literatuur studeren aan de Sorbonne en slaagde niet in de examens. In die periode werkte ze aan ‘Bonjour tristesse’. Vaak in cafés op de Rive Gauche. Ze schreef het boek in twee maanden, maar had er naar eigen zeggen in gedachten twee jaar mee rondgelopen. Toen het boek zou verschijnen wou haar vader niet dat ze de naam van de familie gebruikte. Ze liet zich inspireren door Marcel Proust: Princesse de Sagan wordt tien keer vermeld in zijn werk. Voor de titel van haar debuut vond ze inspiratie bij dichter Paul Éluard.

Jonge vrouwen, rijke oudere mannen

Over haar eigen literair werk was ze bescheiden. Hoewel ‘Bonjour tristesse’ wel eens genoemd werd met Salingers ‘The Catcher in the Rye’. Niet helemaal ten onrechte. Toen het gerucht de ronde deed dat ze lid zou worden van de Académie Française dacht ze dat ze dat niet waard was. Vergeleken met schrijvers als Proust, Gide, Dostojewski, Stendhal vond ze haar werk maar niets. Haar romans gaan meestal over jonge vrouwen die een verhouding hebben met rijke oudere mannen. Een enkele keer is het ook wel andersom. Toen ze het verwijt kreeg alleen maar over rijken te schrijven, antwoordde ze dat het verkeerd zou zijn het in haar boeken over zaken te hebben die ze niet kende: ‘En is het al bij al niet prettiger om over whisky, Ferrari’s en gokken te schrijven dan over naaien, huishoudelijk werk en spaargeld?’

Françoise Sagan stierf in 2004 in haar landhuis te Equemauville nabij Honfleur aan een longembolie. Ze was 69, zwaar ziek en een schaduw van wat ze ooit geweest was. Kort voor haar dood was haar grote liefde, styliste Peggy Roche, ook aan een longembolie overleden. Fotograaf Denis Westhoff, haar enige zoon uit een tweede huwelijk dat elf maanden duurde, liet Sagan een schuld achter van meer dan een miljoen euro. Zijn herinneringen, ‘Sagan et fils’, werden twee jaar geleden gepubliceerd. In de reeks Privé-domein verscheen van Françoise Sagan ‘Dierbare herinneringen’. Vijf jaar geleden bracht Marianne Goss?e bij Meulenhoff een nieuwe vertaling van ‘Bonjour tristesse.’

Fred Braeckman