Een geschiedenis van België in spotprenten. Het is de ondertitel van ‘Zonder woorden?’, een schitterende geschiedenis van het vaderland in spotprenten.
Op de eerste bladzijde van het Brusselse katholiek gestemde weekblad Le Tirailleur van 13 december 1885 verscheen een spotprent van de liberale minister Charles Graux die de beurs licht van een verschrikte burger. ‘M. Graux pratiquant le droit de fouille chez le contribuable.’ Charles Graux, die hier het recht op fouilleren letterlijk nam, was minister van Financiën in de homogeen liberale regering Walthère Frère-Orban en Pierre Van Humbeeck. Die regering, geheel opgetrokken uit leden van de vrijmetselaarsloge, zou een virulente schoolstrijd ontketenen. Om het nieuwe onderwijsbeleid te financieren en de begroting in evenwicht te houden, tastte de regering fors in de portefeuille van de burgers. Maar op 10 juni 1884 werden Frère-Orban en Van Humbeeck weggestemd. De katholieken behaalden de meerderheid. Vandaar de titel onder de tekening: ‘Avant le 10 juin 1884.’
De prent met Charles Graux in de hoofdrol zou dezer dagen kunnen verschijnen, maar dan met Elio Di Rupo als de man die de argeloze burger in de zakken zit.
Met Zonder woorden? Een geschiedenis van België in spotprenten verkenden de historici Paul Van Damme en Stijn Van de Perre als eersten een nieuw onderzoeksterrein. Aan Franstalige kant verscheen eerder al Tirs croisés, waarin Francis Sartorius de geschiedenis van de kleine Brusselse pers vertelde. Maar Sartorius beperkte zich tot de Brusselse satirische bladen die veelal een heel beperkte oplage en een kortstondig bestaan kenden. Weliswaar publiceerden briljante tekenaars zoals Félicien Rops en andere cartoonisten er hun werk – kunstenaars die inspiratie vonden bij grote Britse en Franse karikaturisten als James Gillray en Honoré Daumier.
Alleen al aan de hand van de spotprenten in Zonder woorden? kan het verhaal van de opeenvolgende Belgische financiële crisissen en de schulden- en begrotingsperikelen worden gebracht. Waarbij vaak blijkt dat de tekenaars trefzekerder commentatoren waren dan hun collega’s-krantenverslaggevers en -commentaarschrijvers.
Rik Van Cauwelaert
Paul Van Damme & Stijn Van de Perre, Zonder woorden? Een geschiedenis van België in spotprenten. Antwerpen, Pelckmans / Le Cri, 49 euro.