BBC Radio brengt de Napoleon van Anthony Burgess tot leven

Met ‘Napoleon Rises’ krijgt het gedoemde, eigenzinnige script van Anthony Burgess over het leven van Napoleon eindelijk de uitvoering die het verdient.

Napoleon is bijna 200 jaar dood, Burgess bijna 20 jaar. En dus was het geen beetje te vroeg toen BBC Radio 3 zondagavond het hoorspel ‘Napoleon Rises’ de ether instuurde. Dat gebeurde in het kader van het Napoleon-seizoen ter gelegenheid van de 200ste verjaardag van de terugtocht uit Moskou door de Grande Armée. Het originele toneelstuk van Burgess werd voor de radio bewerkt door dichteres en scenariste Anjum Malik. Napoleon wordt vertolkt door Toby Jones, die eerder ook de stem was van Dobby de huiself uit de Harry Potter-reeks en Truman Capote gestalte gaf in de film ‘Infamous’. Goed volk, maar de echte ster van het hoorspel is natuurlijk het originele script dat Burgess voor The Royal Shakespeare Company schreef midden jaren 1970 en dat pas vorig jaar werd herontdekt in de archieven van de Anthony Burgess Foundation.

Het toneelscenario was een spin-off van Burgess’ experimentele roman ‘Napoleon Symphony. A Novel in Four Movements’ uit 1974, dat zelf zo goed als een derivaat was van een voorstel tot scenario voor het mislukte Napoleon-project van Stanley Kubrick. Om maar te zeggen dat tussen het oorspronkelijke idee van Burgess om ‘iets over Napoleon te schrijven’ en het uitzenden voorbije zondag van ‘Napoleon Rising’ er een zee van tijd en een opeenstapeling van hindernissen lagen.

De radiobewerking van Malik is een synthese geworden van het toneelstuk van Burgess en het muzikale concept van zijn roman in vier bewegingen. Burgess, die zelf een gewaardeerde componist was, schreef ‘Napoleon Symphony’ volgens de structuur van Beethovens 3de symfonie, de zogenaamde ‘Eroïca’. Deze was aanvankelijk bedoeld als een eerbetoon aan Napoleon, maar Beethoven verscheurde de titelpagina met de opdracht nadat Napoleon zichzelf tot keizer had laten uitroepen en daarmee de revolutionaire idealen achter slot en grendel stak.

Hoe gefascineerd Burgess ook door Napoleon was en hoe zeer hij zijn doortastendheid kon bewonderen, de Napoleon die hij aan de hand van spitse dialogen en een zappende structuur schetst, heeft iets van een karikatuur. Het is een opgewonden standje, maar wel een standje dat vol geloof in zijn eigen kunnen en in zijn historische rol een vuist durfde te maken tegen het Directoire dat hem het bevel over de Franse troepen had gegeven. Een kleine Corsicaan die recht op zijn doel afging.

Dat beeld blijft in het radiostuk behouden, net als de gevatte dialogen en de prominente rol die Napoleons echtgenote Joséphine de Beauharnais krijgt toebedeeld. En net als de nogal experimentele structuur die het stuk overweldigend, maar soms moeilijk te volgen maakt. De grote toevoeging – naast de geluidseffecten om bijvoorbeeld de oorlogstaferelen levendiger te maken – zijn flarden uit Beethovens 3de symfonie die, naast een occasionele wals, dienen als soundtrack.

En zo brengt BBC Radio 3 een beetje ode aan het briljante, maar nooit uitgevoerde advies van Burgess aan Kubrick waarmee dit levenswerk zo’n 40 jaar geleden werd aangevat. Toen Kubrick Burgess vertelde over zijn plannen om een monumentale biopic over Napolon te maken maar dat hij de vele biografische gegevens niet in een narratieve structuur gegoten kreeg, suggereerde Burgess om de ‘Eroïca’ te gebruiken als soundtrack én als vertelstructuur. Dat idee haalde het witte doek niet, maar zal nu toch nog lange tijd nazinderen in de ether.

Jeroen Bert