Historicus Orlando Figes doet weer van zich spreken

Er is opnieuw een probleem met Orlando Figes, en wel met zijn boek ‘Fluisteraars’ (over de Stalin-dictatuur) dat krioelt van de fouten.

Twee jaar geleden werkte de Britse historicus Orlando Figes zich in het roddelnieuws. Dat was zijn eigen schuld. Op de site van Amazon verschenen destijds vernietigende kritieken over pas verschenen werken van Figes’ concurrenten in de Russische geschiedschrijving. Daarentegen werden de populaire historische Rusland-boeken van Figes zelf door de anonieme schrijver, die zichzelf ‘historian’ noemde, de hemel in geprezen. Al snel rees het vermoeden dat Figes zelf de auteur was van die stukjes. Eerst ontkende hij. Daarna beweerde Figes’ echtgenote dat zij die artikelen zonder medeweten van haar man had geschreven. Maar uiteindelijk moest Orlando Figes bekennen dat hijzelf de snoodaard was. De professor, die aan de University of London doceert, stond met de billen bloot.

Nu is er weer een probleem met Orlando Figes, en wel met zijn boek ‘Fluisteraars’, de Nederlandse vertaling van ‘Whisperers’ (2007). Dat lijvige werk beschrijft in detail hoe de dicht op elkaar gepakte stadsmensen in Moskou en Leningrad in de donkere Stalin-jaren elkaar bij de geheime diensten verklikten.

Nu hebben twee bekende Amerikaanse professoren emeriti in het liberale tijdschrift ‘The Nation’ bekendgemaakt dat er geen Russische vertaling komt van Figes’ bestseller ‘Fluisteraars’.

Censuur? In elk geval zou er volgens Figes zelf door de Russische autoriteiten druk zijn uitgeoefend om een Russische vertaling van ‘Fluisteraars’ tegen te houden. Dat verklaarde Figes reeds in 2009 aan ‘The Guardian’, toen het nieuws bekend raakte dat de Russische uitgeverij Atticus het contract over de Russische vertaling van ‘Whisperers’ had geannuleerd. Maar in ‘The Nation’ vertellen de Britse professoren nu een ander verhaal.

Aan de basis van ‘Fluisteraars’ ligt een collectie gesprekken die de Russische organisatie ‘Memorial’ in opdracht van Figes in het Russisch met overlevenden uit het Stalin-tijdperk heeft gevoerd. De professoren wijzen er op dat het boek van Figes krioelt van moedwillige fouten. Dat bleek uit een grondige vergelijking van de Russische originele gesprekken van ‘Memorial’ en Figes’ vertalingen van die interviews in zijn boek. De fouten zouden zo enorm en zo talrijk zijn dat een vertaling geen zin heeft en dat er een nieuw boek geschreven zou moeten worden. Aldus de Britse professoren in ‘The Nation’. Die feiten werden overigens bevestigd door de nieuwe Russische uitgeverij ‘Corpus’, die er na ‘Atticus’ van afziet om Figes’ ‘standaardwerk’ uit te geven.

Een voorbeeld: er is in Figes’ boek sprake van een zekere Dina Jelson-Grodtsjanskaja die acht jaar in een Goelag-kamp zat. Volgens Figes had die vrouw een vertrouwensrelatie met de kampdirectie opgebouwd, wat haar kleine voordelen opgeleverd zou hebben. Maar uit geen enkel gesprek met de getuigen valt af te leiden dat Figes’ versie van die feiten klopt, wat betekent dat de Britse professor het verhaal gefingeerd zou hebben. Daardoor zou het blazoen van de betrokken vrouw onnodig besmeurd zijn.

In het Nederlands verschijnen de boeken van Figes bij Nieuw Amsterdam. Een vertaling van Figes’ recent verschenen ‘Just send me a word: A true story of love and survival in the Gulag’ verschijnt in augustus bij dezelfde uitgever onder de titel ‘Schrijf je me?’

Piet de Moor