Historicus Brad Stone: ‘Jeff Bezos is nog niet klaar om Amazon aan zijn lot over te laten’

Amazon.com is machtiger, invloedrijker en gevaarlijker dan ooit, schrijft de Amerikaanse auteur Brad Stone in zijn nieuwe boek. Maar zou de wereld beter af zijn zonder Jeff Bezos? ‘Ik ben Amazonklant, heb een Alexa en stream films van Prime Video. Het zou dus hypocriet zijn om daar ja op te antwoorden.’

The Everything Store, de titel van Stones boek uit 2013, werd een synoniem voor Amazon. MacKenzie Scott, de toenmalige vrouw van Amazonbaas Jeff Bezos, gaf het werk op Amazon.com een vernietigende recensie en slechts één ster – wat de verkoop wellicht een boost heeft gegeven. Stones tweede boek over het bedrijf en zijn oprichter, Amazon Unstoppable, verschijnt nu ook in het Nederlands.

Waarom nog een boek over Jeff Bezos en zijn zakenimperium?

Brad Stone: Amazon is in de afgelopen jaren veel groter, invloedrijker en in sommige opzichten bedreigender geworden. Het is niet meer hetzelfde bedrijf. Amazon heeft de supermarktketen Whole Foods overgenomen en een enorm distributienetwerk opgebouwd. Je ziet overal bestelwagens, vrachtwagens en vliegtuigen van Amazon. Het mengt zich in Hollywood en produceert films en series. Jeff Bezos heeft The Washington Post gekocht en leidt zijn eigen ruimtevaartbedrijf Blue Origin. Ik heb drie jaar aan mijn boek gewerkt, en in die tijd heeft Amazon 500.000 werknemers in dienst genomen en is zijn marktwaarde boven de 1000 miljard dollar gestegen.

Bezos wilde voor uw boek geen interview geven. Waarom niet?

Stone: Hij is tot de conclusie gekomen dat hij geen interviews meer nodig heeft, denk ik. En als hij het toch doet, laat hij zich op een podium voor een groot publiek interviewen door een positief iemand, zijn eigen broer bijvoorbeeld. Als hij behoefte heeft om iets uit te leggen, doet hij dat in brieven aan de aandeelhouders.

In februari kondigde Bezos aan dat hij stopt als ceo bij Amazon. Kan Amazon zonder hem bestaan?

Stone: Hij is daar niet weg. Hij is voorzitter geworden van de raad van bestuur en zit nog altijd mee aan de knoppen. Hij blijft belangrijke beslissingen nemen. Nee, Jeff Bezos is nog niet klaar om Amazon aan zijn lot over te laten.

Wat onderscheidt hem van andere ceo’s in de technologiesector, zoals Mark Zuckerberg van Facebook, Elon Musk van Tesla of Steve Jobs, de vroegere baas van Apple?

Stone: Het zijn allemaal aparte gevallen. Bezos beheerst alle rollen tegelijk: hij is de visionaire bedrijfsoprichter die de strategie bepaalt. En tegelijkertijd kent hij de branche tot in de kleinste details. Hij heeft zelf, in één enkele e-mail, de basisbeginselen van spraakassistente Alexa geconcipieerd. Hij accepteerde niet dat zijn experts zijn idee afwezen en zeiden dat het niet uitvoerbaar was. Hij ging persoonlijk door met het project. Hij gooide er geld en mankracht tegenaan tot Alexa werkte. Vandaag zijn er 200 miljoen klanten die thuis zo’n apparaat hebben.

Het zijn vaak de werknemers die de prijs betalen. Er klinkt steeds meer kritiek op de arbeidsomstandigheden bij Amazon.

Stone: Je moet een onderscheid maken tussen het publieke debat en de stemming ter plaatse. Een goed voorbeeld is het Amazoncenter in Bessemer, Alabama en de poging om daar een vakbond op te richten.

De arbeiders stemden uiteindelijk tegen.

Stone: Met een overgrote meerderheid. Ook al hadden politici en media wekenlang verklaard dat de oprichting van een vakbond van vitaal belang was. Toch heb ik de indruk dat Amazon als werkgever op de meeste plaatsen welkom blijft in een periode van economische angst en slinkende banen in de industrie. Het bedrijf betaalt fatsoenlijke lonen en heeft vrijwillig een minimumloon van 15 dollar per uur ingevoerd.

U klinkt bijzonder aardig om een van Amazons belangrijkste critici te zijn.

Stone: Ik zie mezelf niet als een Amazoncriticus, meer als een Amazonhistoricus. Toch vind ik het alarmerend hoe snel het bedrijf zijn werknemers verslijt. Amazon ziet zichzelf niet als werkgever op lange termijn. Het wil helemaal niet dat de mensen er lang aan de slag blijven. Dat zou zijn achilleshiel kunnen worden. Met dat buitensporige verloop van arbeidskrachten zal het bedrijf uiteindelijk geen mensen meer hebben om in dienst te nemen.

Maar er zijn genoeg werklozen in de VS die graag een job willen.

Stone: Ja, maar op de individuele locaties is het aanbod aan arbeidskrachten wel degelijk beperkt. Als de arbeiders na één of twee jaar allemaal het bedrijf verlaten, is het op een bepaald moment afgelopen. Ik denk dat Amazon zijn aantrekkelijkheid als werkgever in de nabije toekomst zal verbeteren, al is het uit eigenbelang.

Dat heeft Bezos al gezegd in zijn laatste brief aan de aandeelhouders.

Stone: Ik vond dat opmerkelijk. Hij gaf toe dat Amazon als werkgever steken laat vallen en kondigde aan dat hij daar na zijn pensionering aan zou werken.

Is dat niet rijkelijk laat?

Stone: Het bedrijf leert bij. De stap naar het minimumloon van 15 dollar kwam er na herhaalde oproepen van prominente politici, zoals de linkse Democraat Bernie Sanders.

In Washington en Europa ontstaat steeds meer verzet tegen de overheersende marktpositie van Amazon. Is dat een bedreiging voor het bedrijf?

Stone: De concurrentieautoriteiten zullen het moeilijk hebben om een overtuigende zaak te starten tegen Amazon. Voor Microsoft had het Amerikaanse ministerie van Justitie in de jaren negentig bijna tien jaar nodig, maar uiteindelijk viel het concern niet uiteen. En toen was de uitgangspositie nog veel duidelijker en had Microsoft een onbetwiste marktdominantie. In geen enkele sector waarin Amazon actief is, heeft het een klassiek marktmonopolie zoals destijds Microsoft of Standard Oil. Wellicht zal Amazon op een bepaald moment vrijwillig kiezen voor opsplitsing en besluiten dat bijvoorbeeld de cloudtak Amazon Web Services beter af is in zijn eentje.

Het gaat niet alleen om een afsplitsing, maar ook om de beschuldiging dat Amazon de verkopers op zijn platform oneerlijk behandelt.

Stone: Het is voor verkopers bijvoorbeeld contractueel verboden om deel te nemen aan collectieve rechtszaken tegen Amazon. Als er problemen zijn, moeten ze een soort reflectieproces aangaan met het bedrijf. De autoriteiten zouden ook moeten kijken naar de praktijk waarbij Amazon verkoopdata van derde leveranciers bekijkt en gebruikt om zijn eigen concurrerende producten aan te bieden. Dat soort zaken zijn natuurlijk ook schering en inslag in de klassieke detailhandel.

Amazon blijft altijd met nieuwe ideeën komen. Wat is het volgende?

Stone: Er bestaat een soort geheim team bij Amazon dat zich de ‘Grand Challenge’ noemt en ideeën ontwikkelt voor de markt van de gezondheidszorg. Bezos komt elke maand met die groep samen. Hij is gefascineerd door geneeskunde en gezondheid. Amazon experimenteert al met een paar eigen ziekenhuizen voor werknemers, waar veel gebruik wordt gemaakt van telegeneeskunde. Blijkbaar wil het die dienst ook aan andere bedrijven aanbieden. Het is allemaal nog erg pril, maar de komende jaren zal Amazon een belangrijke rol spelen op de markt van de gezondheidszorg.

Zijn er eigenlijk projecten die u mislukt zou noemen?

Stone: In 2013 kondigde Jeff Bezos met veel bombarie aan dat Amazon binnenkort zijn goederen met een enorme vloot drones via de lucht zou bezorgen. Dat is duidelijk niet gebeurd. Voor corona leken pogingen om online verse voedingswaren aan de man te brengen ook niet bepaald geslaagd. Maar dat is veranderd toen mensen door de pandemie nog nauwelijks hun deur uitkwamen. Amazon denkt altijd op lange termijn.

In 2019 raakte Jeff Bezos verwikkeld in een tabloidschandaal over zijn affaire met tv-presentatrice Lauren Sánchez. U geeft in uw boek geen antwoord op de vraag: hoe is het mogelijk dat een van de meest gedisciplineerde mensen in de Amerikaanse economie zich in zo’n situatie manoeuvreert?

Stone: Waarschijnlijk besefte hij op dat moment nog niet dat hij een veel belangrijkere publieke figuur was geworden dan pakweg vijf jaar eerder. Bij het begin van de affaire in 2018, toen zowel hij als Sánchez nog getrouwd was, deed Bezos geen bijzondere moeite om hun relatie te verbergen. Ze werden samen gefotografeerd bij Blue Origin, bij The Washington Post, op het hoofdkwartier van Amazon en in restaurants. Tot hij de pech had in het vizier te komen van het Trumpgezinde roddelblad National Enquirer, dat de affaire aan de grote klok hing.

Bezos haalde zich de woede van de president op de hals, omdat zijn krant The Washington Post erg kritisch was voor Donald Trump.

Stone: Die aanval heeft hij wellicht niet zien aankomen, en hij had zich in een kwetsbare positie gemanoeuvreerd.

Bezos’ medestanders beweerden dat Saudi-Arabië kringen zijn telefoon had gehackt om hem ten val te brengen. Om de eenvoudige reden dat The Washington Post het onderzoek leidde naar de moord op journalist Jamal Khashoggi, die kritisch was voor het regime in Riad. Zijn die uitspraken intussen bevestigd?

Stone: Er zijn getuigenissen onder ede van drie journalisten van National Enquirer. Volgens hen was de broer van Lauren Sánchez hun enige bron van de compromitterende sms’en en de pikante informatie. Ik denk niet dat er een internationale samenzwering was.

Bezos’ ex-vrouw is na de scheiding een grote filantroop geworden. MacKenzie Scott geeft haar miljarden in een razend tempo uit aan goede doelen. Volgens sommigen zal Bezos de volgende Bill Gates worden – een grote weldoener dus.

Stone: Dat denk ik niet. Bill Gates heeft zich vrijwel volledig losgemaakt van Microsoft en hij houdt zich bijna alleen nog met de stichting bezig. Bezos zal dat niet doen. Hij heeft een ceo aangeworven voor zijn milieustichting, de ‘Bezos Earth Foundation’, dus die gaat hij niet zelf leiden.

Zou de wereld uiteindelijk beter af zijn als Amazon niet bestond en nooit had bestaan, zoals sommige critici zeggen?

Stone: Bezos heeft die vraag in zijn laatste brief aan de aandeelhouders in zekere zin zelf beantwoord. Hij deed dat op zijn typische manier, door met cijfers aan te tonen hoeveel meerwaarde Amazon de klanten heeft opgeleverd, hoezeer zijn werknemers en aandeelhouders er financieel op vooruitgegaan zijn. Hij maakt zich dus wel zorgen over de beschuldigingen. Als ik voor mezelf spreek: ik ben Amazonklant, ik ben Primelid, ik bezit een Alexa en ik stream films van Prime Video. Het zou hypocriet zijn als ik zou zeggen dat Amazon er beter niet was geweest.

In het boek schrijft u: als Amazon niet had bestaan, had iemand anders dit allemaal gedaan.

Stone: De digitalisering verandert ons leven al bijna 50 jaar. Amazon was de eerste op veel gebieden, en inderdaad, het heeft enorme winsten gemaakt. Zouden we spraakgestuurde computers, onlinehandel of cloudcomputing hebben zonder Jeff Bezos? Vast wel. Dus is de vraag of de wereld een betere plaats zou zijn zonder Amazon absurd. We kunnen niet terug.

Brad Stone

– 1971: geboren in Cleveland, VS

– Studeerde aan Columbia University

– Journalist bij Bloomberg, The New York Times en Newsweek

– 2013: schrijft The Everything Store, zijn eerste boek over Amazon

– 2021: publiceert Amazon Unbound, over hoe Jeff Bezos de rijkste man ter wereld werd