Auteur Sandro Veronesi blaft de populisten aan: ‘We hebben allemaal een beetje fascisme in ons’

In zijn pamflet Blaffende honden neemt de Italiaanse succesauteur Sandro Veronesi het op tegen de extreemrechtse Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Matteo Salvini.

Op 14 juni 2018 besloot de Italiaanse bestsellerauteur Sandro Veronesi om te gaan blaffen. Matteo Salvini, op dat moment twee weken Italiaans minister van Binnenlandse Zaken namens de Lega, had net alle Italiaanse havens gesloten voor boten die migranten op de Middellandse Zee redden. Toen Salvini vragen kreeg over de Aquarius, een van de schepen die door zijn ingreep helemaal naar Spanje moesten om aan te meren, vergeleek hij de tocht van de migranten met een cruisevakantie.

‘Plotseling hield ik het gewoon niet meer’, vertelt Veronesi. ‘Ik had natuurlijk problemen met de manier waarop die bootvluchtelingen aan hun lot werden overgelaten. Maar vooral Salvini’s taalgebruik maakte me razend. Ik kon me niet meer controleren. En ik merkte dat ik lang niet de enige was.’ Honderden gelijkgezinden uit de sociale en culturele wereld vielen hem bij. ‘Als een dorp waarin plots alle honden beginnen te blaffen.’

In een lang opiniestuk in de Italiaanse kwaliteitskrant Corriere della Sera richtte hij zich tot Roberto Saviano, de Napolitaanse auteur die vanwege zijn boeken over de georganiseerde misdaad geldt als een doelwit voor de maffia. Net zoals Saviano zich lijfelijk in de strijd had gegooid tegen de georganiseerde misdaad, wilde Veronesi zijn lichaam inzetten om migranten van de verdrinkingsdood te redden. Prompt gaf hij zich op om mee te varen op een ngo-schip dat op de Middellandse Zee op zoek naar drenkelingen ging. De nu zestigjarige Veronesi zou dat voornemen nooit vervullen. Terwijl hij zich klaarmaakte om aan boord te gaan, liet de Italiaanse overheid alle ngo-acties stilleggen.

Waarom maakte net die ene uitspraak van Matteo Salvini u zo boos?

Sandro Veronesi: Voor elke Italiaan die ook maar een beetje van onze traditie kent, is het discours van Salvini onuitstaanbaar. De voorbije eeuwen zijn Italianen massaal naar overal in de wereld gemigreerd. Elke Italiaanse familie heeft minstens één iemand die vertrokken is. In veel landen van aankomst hebben Italianen enorme discriminatie meegemaakt, zowel in Europa als in Amerika en Australië. Ik vind het verschrikkelijk dat zo veel Italianen dat niet meer lijken in te zien.

En waarom schreef u net Roberto Saviano aan?

Veronesi: Omdat hij zijn lichaam al aan de waarheid heeft geschonken: hij krijgt al twaalf jaar bewaking omdat hij bedreigd wordt door de georganiseerde misdaad.

(zucht) Ik herken mijn eigen land niet meer. Er is een enorme drang naar wreedheid in Italië. Mijn landgenoten keren zich tegen iedereen die armer is dan zijzelf: tegen migranten, tegen Romazigeuners.

Wat waren de reacties?

Veronesi: Blaffen gaat in elke richting: er was zowel bijval als tegenkanting. Net als Saviano werd ik dagelijks bedreigd en beledigd, zij het dan op de sociale media.

Verbaasde dat u?

Veronesi: Ach, achter de meeste haatverspreidende accounts zitten bots. Dat is het grote probleem van de sociale media. (windt zich op) Ik kan niet begrijpen dat de mensheid ooit zo stom is kunnen zijn om een digitale wereld te aanvaarden zonder regels, waarin je je niet eens hoeft te identificeren. Hoe kunnen we zo dom zijn dat we dit als vrijheid vieren? De ultieme implicatie is dat het geweld zal winnen.

Ik moet spontaan denken aan Muhammad Ali, die na zijn Rumble in the Jungle in 1974 vertelde dat George Foreman hem zou hebben vermoord als hij hem ’s nachts zou zijn tegengekomen in een guur steegje. Maar in de boksring zijn er regels, en dus kon Ali winnen.

U hebt Salvini ook zelf getrold op Twitter.

Veronesi: Daar ben ik niet zo trots op. Ik was gefrustreerd omdat er geen reddingsmissies meer waren en de Italiaanse regering beslist had om geen migranten meer op te nemen.

Houdt u zich op de sociale media aan bepaalde regels?

Veronesi:(zucht) Nee, eigenlijk ben ik de controle kwijtgeraakt. Ik was furieus: op Salvini, maar ook op mezelf, omdat ik nooit heb kunnen inschepen. Ik heb me gedragen zoals miljoenen mensen zich tegenwoordig gedragen: als een idioot. Het gevaar van sociale media is dat mensen het idee krijgen dat ze om het even wat kunnen zeggen tegen om het even wie.

Ik heb mijn tweets in mijn boek gezet om te tonen hoe ook rustige mensen als ik compleet mee kunnen gaan in het gebrul op de sociale media.

Heeft Salvini u ooit geantwoord?

Veronesi: Natuurlijk niet! Salvini reageert niet op kritiek. Hij spreekt alleen met mensen die meer volgers hebben.

Begrijpt u waarom hij zo populair is?

Veronesi:(zucht diep) Omdat Italië het beest van het fascisme in zich draagt. Ik doel niet op de letterlijke betekenis van fascisme: er worden geen Joden gedeporteerd of vergast. Het gaat om een dieperliggend verlangen om wraak op Europa te nemen, om zelfvoorzienend te zijn. En Salvini spreekt de taal van het fascisme. Hij citeert de vroegere dictator Benito Mussolini geregeld. Dat is geen toeval: hij is bezig met het beest weer tot leven te wekken.

Ziet u dat als een specifiek Italiaans probleem?

Veronesi: Fascisme is een Italiaanse uitvinding, wij hebben het over heel Europa geëxporteerd. Het is ons slechte ik, iets wat we onder controle moeten houden. We hebben allemaal een beetje fascisme in ons, zowel Italianen als Europeanen. We mogen niet toelaten dat het naar buiten komt.

De populisten van nu zijn toch bezwaarlijk te vergelijken met de fascisten van de jaren dertig?

Veronesi: En toch maakt hun manier van praten oerinstincten los – hetzelfde gebeurt bijvoorbeeld in Frankrijk met Marine Le Pen. Er is toch een zekere traditie van slechte gezelschappen die het taalgebruik van zulke politici herkennen en zich daardoor gesterkt voelen. En toch worden die politici nog altijd als normaal beschouwd.

Hebt u zelf geen politieke ambities?

Veronesi: Ik ben bekommerd om het milieu, maar in Italië bestaat er geen groene partij. Ik moet dus stemmen voor politici die een Europa verdedigen waarmee ik het fundamenteel oneens ben. Maar politieke ambities? Nee, die heb ik niet. Omdat ik geen idee heb hoe ik de dingen kan veranderen.

U zou de Partij van de Blaffende Honden kunnen oprichten.

Veronesi: Ach, daarvoor stelt mijn groepje gelijkgestemden te weinig voor. Het enige wat wij kunnen doen, is de waarheid proberen te scheiden van de leugen.

Trouwens, mensen willen niet stemmen op intellectuelen. En daar hebben ze waarschijnlijk gelijk in.

Waarom?

Veronesi: Omdat intellectuelen voornamelijk egoïstisch zijn, en eenzaten. Ze hebben doorgaans niet de capaciteiten om naar anderen te luisteren of om dingen te organiseren. Intellectuelen kunnen schreeuwen, blaffen en bijten, maar we overtuigen daar echt niemand mee.

We hebben een politieke klasse nodig die zowel intellectuelen als niet-intellectuelen kan overtuigen. De enige periode waarin dat ooit is gelukt, is die na de Tweede Wereldoorlog, toen de lagere klassen toegang kregen tot het hoger onderwijs. Zonder het marxisme respecteren laagopgeleiden de intellectuelen niet meer, omdat ze hen als vijanden beschouwen.