In de what if-roman ‘If Kennedy Lived’ van Jeff Greenfield mislukt de aanslag in Dallas van 50 jaar geleden en doet JFK zijn tweede ambtstermijn uit.
Naar aanleiding van de herdenking van de moord op president Kennedy in Dallas – op 22 november is dat 50 jaar geleden – werden de voorbije twee maanden meer dan 100 boeken uitgegeven die het leven van Amerika’s eerste popsterpresident nog maar eens uitvlooien. Ze komen bovenop de stapel van naar schatting meer dan 40.000 boeken die al over Kennedy geschreven werden. Het leeuwendeel van die boeken is non-fictie, maar niet zelden zwaar speculatief. Meer nog dan de politieke analyses en de karakterstudies maken de complottheorieën de dienst uit in dat gigantische aanbod.
Omdat we de waarheid wellicht nooit zullen achterhalen en het zoeken naar een genuanceerd en volledig beeld van de 35ste president van de sterk gepolariseerde Verenigde Staten, besloten wij de non-fictie links te laten liggen en ons in een van de weinige fictiewerken in de recentste karrenvracht aan JFK-boeken te verdiepen.
Wat als?
‘If Kennedy Lived: The First and Second Terms of President John F. Kennedy: An Alternate History’ heet de what if-roman of alternatieve geschiedenis van Jeff Greenfield voluit. We kiezen er hier trouwens voor de Engelse term te gebruiken om verwarring met het humoristische tv-programma ‘Wat als?’ te vermijden. Humor is in dit boek en bij uitbreiding in het hele oeuvre van politiek analist Greenfield namelijk niet aan de orde.
Dat Greenfield voor John F. Kennedy kiest om een alternatieve geschiedenis te schrijven is geen toeval. Het leven van JFK is een aaneenschakeling van bijna-ontmoetingen met Pietje de Dood. En het is dankzij de dood van zijn oudere broer Joe junior, die sneuvelde tijdens de Tweede Wereldoorlog maar als oudste zoon werd klaargestoomd voor het hoogste politieke ambt door vader Joe senior, dat ‘Jack’ als politicus werd gelanceerd. Zijn hele politieke carrière hing dus samen van allerlei ‘spelingen van het lot’. Daarop voortborduren leek voor Greenfield bijzonder uitnodigend.
Hij deed de oefening al in zijn verzameling kortere what if-verhalen ‘Then Everything Changed’, waarin hij alternatieve trajecten uitbouwt op de moord op Robert Kennedy, de aanslag op Ronald Reagan en de niet-herverkiezing van Gerald Ford. In dat boek speculeert Greenfield ook over een gelukte aanslag op JFK net na zijn verkiezing tot president in 1960, maar voor zijn inhuldiging.
Met dank aan het slechte weer
In ‘If Kennedy Lived’ speelt Greenfield met een ogenschijnlijk verwaarloosbaar historisch feit: het weer op 22 november 1963, de dag van de moord op Kennedy. Die dag was het in Dallas bewolkt en regenachtig. Toen Kennedy met Air Force One landde, klaarde de lucht echter op en omdat de president met het oog op de verkiezingen een jaar later geen kans onbenut wilde laten om samen met zijn populaire vrouw Jackie de harten van de Amerikanen te beroeren, werd besloten het dak van de gepantserde Lincoln convertible – de SS-100-X in Secret Service-taal – naar beneden te laten. Hij was niet veel later ‘a sitting duck’.
Greenfield lanceert in ‘If Kennedy Lived’ – na een proloog die net iets te veel om goed te zijn leest als onderhoudende non-fictie waarin niet veel nieuws wordt verteld – de vraag hoe anders die dag zou zijn verlopen mocht het weer niet veranderd zijn en wat de gevolgen voor de daaropvolgende vijf jaar zouden zijn geweest. We vatten de belangrijkste antwoorden even kort samen.
Geen Vietnam, maar ook geen Civil Rights Act
Het dak van de SS-100-X blijft dicht, waardoor Lee Harvey Oswald niet de kans krijgt om JFK dood te schieten. Een aantal grote kwesties die Lyndon Johnson na de dood van Kennedy op zijn bord kreeg, zouden onder Kennedy helemaal anders zijn uitgedraaid, omdat de twee fundamenteel andere karakters hadden. JFK was veeleer zakelijk, berekend, een politiek strateeg; Johnson was een gepassioneerd man die politiek veel meer benaderde vanuit een persoonlijke invulling, vanuit de buik.
De Vietnam-oorlog escaleert niet onder Kennedy, die geen behoefte voelt zich in deze niet te winnen oorlog te laten meeslepen. Maar hij betaalt het terugtrekken van Amerikaanse troepen cash aan de electoraal belangrijke conservatieven uit de zuidelijke staten met toegevingen op de Civil Rights Act.
De tweede ambtstermijn van Kennedy zou er een geweest zijn zonder Johnson als vice-president. Tegen LBJ liepen rond oktober 1963 onderzoeken in verband met corruptie, electoraal onverteerbaar voor de liberale achterban van Kennedy. Greenfield speculeert ook over hoe de amoureuze affaires en gezondheidsproblemen van Kennedy gaandeweg een schaduw werpen over zijn presidentschap.
Geloofwaardigheid
In het voorwoord noemt Greenfield plausibiliteit zijn belangrijkste betrachting. En ook al blijft zijn verhaal het resultaat van heel wat speculaties, hij slaagt daarin dankzij een afstandelijke verteltoon en een immense kennis van de Amerikaanse politiek – hij was voor hij politiek commentator werd bij o.m. CBS News en CNN speechschrijver voor senator Robert Kennedy en dus een Kennedy-insider.
Elk foordeel heb se nadeel. Greenfield komt nooit helemaal los van de politieke en historische beschouwingen en vergeet dus een roman te schrijven met personages die echt tot leven komen. Al is dat natuurlijk een bij voorbaat mislukt opzet met een protagonist die een icoon is uit de Amerikaanse geschiedenis. Greenfields Jack mijmert wel over zijn talrijke besognes, hij laat ook in zijn kaarten kijken, maar niet in zijn ziel.
Jeroen Bert
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier