”Zolang we maar gezond zijn’ betekent steeds meer ‘zolang we maar rijk zijn”

Op Wereldgezondheidsdag staat Julie Steendam van Geneeskunde voor de Derde Wereld stil bij het feit dat net de meest kwetsbare mensen het minste middelen hebben voor een degelijke gezondheidszorg.

Nog altijd hebben 1,3 miljard mensen in de wereld geen toegang tot gezondheidszorg. Om dat cijfer te begrijpen, moeten we de huidige ongelijkheid begrijpen. De grote ongelijkheid tussen rijke en arme landen is geen geheim. Terwijl lage en middelinkomenslanden 90% van de globale ziektelast dragen, spenderen ze slechts 12% van het globale gezondheidsbudget.

Met andere woorden: de meest kwetsbare mensen hebben de minste middelen voor degelijke gezondheidszorg. Om er nog een cijfer tegenaan te gooien: drie vierde van de wereldbevolking heeft geen toegang tot sociale bescherming voor wanneer het tegenzit.

Er is onmiskenbaar een verband tussen budget en gezondheidsresultaten. Laten we de cijfertrend even verder zetten: een recent gepubliceerde Oxfordstudie onderzocht de effecten van besparingen in pensioenuitgaven. Het resultaat was opvallend: tussen 2007 en 2013 was elke besparing van 1% in de laagste pensioenen geassocieerd aan een stijging van het sterftecijfer bij 85-plussers van 0,68.

In België duikt een gelijkaardige problematiek op: een kamer in een rusthuis kost gemiddeld 1600 euro per maand. Vele rusthuizen verhoogden hun prijzen als reactie op een vermindering in subsidies van de overheid. Door een gelijklopende daling van de pensioenen is een verblijf in een rusthuis onbetaalbaar voor drie kwart van de ouderen, en missen zij zo noodzakelijke zorg.

Als reactie op het krimpende overheidsbudget voor gezondheidszorg, zwaait de slinger al snel helemaal door en zien beleidsmakers een oplossing in meer investeringen uit de private sector. Dat private instellingen door hun winstzucht efficiënter zouden werken, blijkt echter een fabeltje. Er is evenzeer sprake van overconsumptie van behandelingen en medicatie. De regel geldt hier namelijk ook: om de winstcijfers te behouden, moet verkocht worden. Een voorbeeld: in sommige privé ziekenhuizen in Peru vinden geen natuurlijke bevallingen meer plaats. Voor een keizersnede kan men namelijk meer aanrekenen.

Deze problemen kunnen niet worden afgedaan als uitzonderingen. Er ontstaat namelijk een meer structureel probleem wanneer private actoren in concurrentie treden met publieke diensten. Er bestaat een inherente tegenstelling tussen de commerciële winstlogica en de idee achter publieke dienstverlening. Openbare diensten bevinden zich niet in een goede positie om te concurreren met private actoren, gezien zij als taak hebben zorgen te verlenen aan iedereen zonder onderscheid van financiële afkomst.

Dat zijn ook en bovenal mensen met hoge noden en weinig koopkracht. Commerciële diensten daarentegen focussen op mensen die het zich kunnen veroorloven: you get what you pay for. En deze instellingen moeten verkopen om te overleven.

Geen vergezochte eis, maar een universeel mensenrecht

Het grootste risico van commercialisering van de gezondheidszorg is bijgevolg de creatie van een gezondheidssysteem met twee snelheden. Met name particuliere, hoogtechnologische en gespecialiseerde zorg voor diegenen die het zich kunnen veroorloven en eenvoudige openbare gezondheidszorg voor de minder gegoeden. Dit zorgt voor ongelijkheden in de gezondheid van mensen, terwijl iedereen evenveel recht heeft op een goede gezondheid, ongeacht status of afkomst. Dit is geen vergezochte eis, maar een universeel mensenrecht.

Een frappant voorbeeld is te vinden in de Filipijnen. Het gros van de arme bevolking is er aangewezen op publieke gezondheidsdiensten die worden gekenmerkt door een gebrek aan materiaal en personeel, en lange wachtrijen. Dit is het gevolg van de vermarkting van het gezondheidssysteem, ingezet in de jaren negentig. Waar een publiek systeem voorheen de middelen verdeelde, zien we nu hoe het rijkere segment van de bevolking zijn middelen besteedt in private instellingen. Een opname bedraagt er gemiddeld 167,5% van het minimum maandsalaris. Door armoede, sterft 6 op de 10 Filipino’s zonder ooit een dokter te hebben gezien.

Grenzen van het menswaardige

Indien een hoge prijs geen optie is, worden de uitgaven beperkt. In het geval van dienstverlening zien we hoe de grenzen van het menswaardige worden opgezocht. Opnieuw een voorbeeld uit eigen land: dinsdag verscheen het bericht dat de Vlaamse zorginspectie heeft vastgesteld dat in het privé-geïnterneerdencentrum van Gent te weinig verpleegkundigen zijn, een veel te kleine nachtploeg is en personeel zonder het juiste diploma werkt.

Verschillende Europese actoren dopen vandaag om in de eerste Europese actiedag tegen de commercialisering van de gezondheid. In Brussel wordt verzameld aan het Shumanplein, in Madrid aan het ministerie van volksgezondheid en in Londen leggen jonge verpleegkundigen het werk neer. Volgens hen worden gezondheidszorgsystemen meer dan ooit vermarkt, en leidt dit tot een verdieping van de ongelijke toegang tot zorg. Ze verwijzen onder meer naar privatisering van openbare instellingen, onderaanbesteding van diensten, privémanagement en verzwakking van solidariteitsmechanismen, zoals het snoeien in sociale zekerheid.

Als we maar gezond zijn. De aangaande trend van besparingen en aansluitende privatisering in Europa en het Zuiden voegt een extra premisse toe aan deze uitspraak: als we maar rijk zijn. De Panama Papers, het nieuwe lek rond massale belastingontduiking gooide deze week nog wat extra olie op het vuur van dit noodzakelijke debat: welke controle is nodig op de rijkdom van deze wereld, opdat we eindelijk kunnen gaan voor een rechtvaardige en gezonde maatschappij?

Wat we nodig hebben, is een gezondheidsbeleid dat zichzelf serieus neemt, dat de verantwoordelijkheid voor degelijke en toegankelijke zorg zelf in handen neemt. Het uitbesteden van een dergelijke kerntaak van de overheid is in die zin af te raden.

Julie Steendam is beleidsmedewerker bij Geneeskunde voor de Derde Wereld.