‘Zo maken we onze kinderopvang toegankelijker’

‘Wat kan er gedaan worden om de Vlaamse kinderopvang toegankelijker te maken?’ vraagt Lutgard Vrints van de Gezinsbond.

Kinderopvang wordt meer en meer onmisbaar, voor gezinnen, voor de samenleving. Toch geraakt niet ieder gezin dat opvang zoekt, aan een betaalbare opvangplaats. Vooral kinderen ‘kwetsbare gezinnen’ zijn ondervertegenwoordigd. Nochtans is kinderopvang zowel voor kwetsbare ouders als hun kinderen belangrijk. De ouders kunnen bijvoorbeeld een opleiding volgen en de kinderopvang ondersteunt de ouders in de opvoeding van de kinderen. Is de Vlaamse kinderopvang wel toegankelijk genoeg? En wat kan er aan gedaan worden? De Gezinsbond en Caritas vroegen het zowel aan ouders, opvangvoorzieningen als armoedeverenigingen.

Kansarme kinderen gaan veel minder naar de opvang dan niet-kansarme, dat weten we al jaren . Om het in cijfers uit te drukken: twee op de tien kansarme kinderen maken gebruik van kinderopvang versus zeven op de tien niet-kansarme kinderen. Terwijl baby’s en peuters gemiddeld alsmaar vaker gebruik maken van formele kinderopvang, is de deelname van kansarme baby’s en peuters nauwelijks gewijzigd sinds de overheid het gebruik van de baby- en peuteropvang monitort.

Zowel de Gezinsbond als Caritas kregen sinds de invoering van het nieuwe decreet opvang van baby’s en peuters in 2014 en de verschillende aanpassingen van het prijsbeleid van de opvang met inkomenstarief signalen over problemen met de toegankelijkheid van de kinderopvang. Deze kwamen van (groot)ouders, kinderopvang en verenigingen waar armen het woord nemen. Vooral de verhoging van het minimumtarief van de kinderopvang (van 1,57 tot 5 euro/dag plus toeslagen vanaf mei 2015) voor de allerlaagste inkomensgroepen en de invoering van het systeem van ‘bestellen is betalen’ in de opvang met inkomenstarief werden aangehaald als bijkomende drempels voor kwetsbare gezinnen.

Het systeem ‘bestellen is betalen’ is bedoeld om de kinderopvang meer zekerheid te geven over haar inkomsten. Het houdt in dat ouders met de opvang op voorhand een opvangplan voor hun kind opstellen en als ze ervan afwijken een boete betalen, met uitzondering van minimaal 18 respijtdagen voor een kindje dat voltijds naar de opvang gaat. De toepassing van het systeem ‘bestellen is betalen’, is erg verschillend en wordt door ouders niet altijd als gezinsvriendelijk ervaren, zo bleek uit de verhalen die we binnenkregen. Om deze verhalen te objectiveren organiseerden de Gezinsbond en Caritas een bevraging over het nieuwe systeem bij zowel ouders, kinderopvanginitiatieven als armoedeverenigingen. Elk van deze drie doelgroepen kreeg een aparte vragenlijst. In totaal vulden 375 ouders, 585 kinderopvanginitiatieven en 20 lokale armoedeorganisaties de bevraging in.

Het thema ’toegankelijke kinderopvang’ leeft sterk bij de kinderopvanginitiatieven. Er is een duidelijk besef dat de kinderopvang voor gezinnen uit kansengroep nu niet voldoende toegankelijk is. Het systeem ‘bestellen is betalen’ en de financiële drempel, maar ook de taalbarrière en de onbekendheid met inschrijvingstermijnen en sociale tarieven kwamen naar voren als belangrijke drempels voor opvanggebruik door gezinnen uit kansengroepen. Er is tegelijk een positieve bereidheid om opvang toegankelijker te maken. Wel vragen de kinderopvanginitiatieven meer ondersteuning en begeleiding om gezinnen uit kansengroepen in de opvang te betrekken en te houden. Vier op de tien van de voorzieningen wordt nu al ondersteund en begeleid door diverse instanties om goed om te gaan met gezinnen uit kansengroepen. De helft werkt samen met een Huis van het Kind.

De resultaten van de armoedeverenigingen bevestigen grotendeels het plaatje dat de kinderopvang schetst. De prijs en de complexiteit van het systeem van inkomenstarief in al zijn aspecten (procedures voor een lager tarief, ‘bestellen is betalen’, inschrijvingsprocedure) zijn belangrijke drempels. Daar moet volgens hen aan gesleuteld worden. Kinderopvang en vooral zijn meerwaarde voor het gezin en het kindje is ook nog te weinig bekend bij de gezinnen zelf, zeggen ze. Er is op veel plaatsen al een goede samenwerking met de Huizen van het Kind, VDAB en het OCMW en soms ook met een lokaal netwerk van kinderopvang, maar ze willen nog meer samenwerking met instanties die gezinnen in armoede naar de opvang kunnen leiden. Ook moet er meer gerichte info over kinderopvang komen voor gezinnen in armoede én instanties die met hen in contact komen.

En de ouders? Wetende dat de ouders die de enquête invulden in meerderheid tot de middenklasse behoren, valt het op dat één op de drie van hen de kost van kinderopvang te hoog vindt. Dit geldt nog meer voor alleenstaande ouders. Wat valt nog op ? Negen op de tien ouders heeft zijn opvangplan volledig zelf kunnen bepalen. Dat geldt echter niet voor de vakantie. Daar heeft maar vier op de tien gezinnen volledige vrijheid gehad om zijn vakantiedagen te kiezen. 15 procent heeft geen enkele keuze gehad. Zes op de tien van de gezinnen moet respijtdagen gebruiken voor ziekte van het kindje en zeven op de tien voor gezinsvakantie. De commentaren van de gezinnen zijn vaak niet mals voor ‘bestellen is betalen’.

Heel wat ouders blijven het gezinsonvriendelijk vinden dat ze bovenop het soms erg beperkt aantal respijtdagen een boete moeten betalen voor de dagen dat het kindje thuis is door ziekte, vakantie, ouderschapsverlof e.d. Het voelt voor de ouders alsof ze gestraft worden om bij hun kindje te zijn. Deze vaststellingen zijn niet nieuw. Het onderzoek van de Artevelde Hogeschool uit 2016 naar bestellen is betalen bevestigt grotendeels onze conclusies.

Ondanks de vele inspanningen om de kinderopvang toegankelijk te maken, blijven er drempels bestaan. Caritas en de Gezinsbond willen dat dit verbetert. Als we kwetsbare ouders willen ondersteunen en hun kinderen voorbereiden op school moeten de drempels voor kinderopvang omlaag. Gelukkig staat de kinderopvang zelf hier alvast voor open. Wat kan er gedaan worden?

• 1. De overheid moet de bekendheid van de kinderopvang vergroten bij toeleiders naar opvang en bij de doelgroep zelf. Vooral nieuwkomers hebben nood aan meer informatie en hulp om hun weg te vinden in ons systeem.

• 2. Kinderopvang moet goedkoper worden voor kwetsbare gezinnen en de aanmelding en de sociale tarieven moeten minder complex worden. We moeten kinderopvangvoorzieningen nog meer ondersteunen, ook financieel, om hun sociale functie waar te maken.

• 3. Kinderopvang moet voor alle ouders flexibel kunnen zijn in het opvangplan, en soepeler dan nu kunnen omspringen met de nood van het gezin aan opvang. Ouders ervaren een te strak opvangplan met boetes voor afwijkingen die inherent zijn aan het gezinsleven als onrechtvaardig. Dat impliceert een grotere vaste vergoeding en minder prestatievergoedingen voor de kinderopvangopvangvoorzieningen. Ze vrezen nu hun bezettingsgraad niet te halen als ze te los zijn in de toepassing van het opvangplan.

Lutgard Vrints