Fatih Cengiz, lid van de islamitische denktank Fikr, gaat voor de zomerreeks ‘Doordenkers’ op zoek naar geweldloze voorbeelden uit de geschiedenis van de islam die wantrouwen en polarisatie succesvol hebben aangepakt.’
In politiek onzekere tijden, en binnen de geest van de realpolitik, wordt het thema veiligheid meteen gelinkt aan militaire slagkracht. Gevolg? We investeren meer in defensie. Maar oorlogsdreiging en escalatie zorgen niet alleen voor onzekerheid, maar ook voor een groeiend wantrouwen en stijgende polarisering binnen de samenleving.
De geschiedenis van de islam, en de levensloop van de profeet Muhammed, is tegenwoordig vooral gekend als een geschiedenis van oorlogen. Veel minder gekend is het geweldloos dagelijks werk van de profeet en de eerste moslims voor een solidaire samenleving op het Arabisch schiereiland gebaseerd op wederzijds respect en vertrouwen.
Een punt dat veel meer aandacht verdient en dat een andere invalshoek kan bieden aan het argument ‘lessen trekken uit de geschiedenis’.
Kiezen voor dialoog
De islam is niet tegen militaire slagkracht. Ze adviseert zelfs in hoofdstuk 8 vers 60 van de Koran altijd ‘paarden en ruiters’ klaar te hebben staan als afschrikkingsmiddel. Deze vers moet echter wel gelezen worden in een context waarbij bepaalde groepen, en dan vooral de Mekkanen en hun bondgenoten, bereid waren zeer ver te gaan in het elimineren van moslims.
De vers en het militaire gedachtegoed erachter is echter niet het hoofdthema waarrond de islam werd opgebouwd. De essentie staat in hoofdstuk 49 vers 13, waarin staat dat mensen geschapen zijn in verschillende volkeren en stammen (lees als landen en volkeren) om met elkaar kennis te maken.
Een ander hoofdstuk (30/22) gaat hier iets dieper op in en stelt dat wie nadenkt zal begrijpen waarom mensen verschillende talen spreken en diverse huidskleuren hebben. De vermelding ‘ wie nadenkt’ is hier van belang. Het is een aanzet om na te denken over manieren om gemeenschappen samen te brengen en te werken aan vertrouwen door dialoog, niet door geweld.
Veilig over straat
‘Nadenken’ is een term die veel gebruikt wordt in de Koran. Dit bewijst dat de tekst niet altijd letterlijk geïnterpreteerd moet worden. Nadenken is nodig omdat de Koran niet alles open en duidelijk beschrijft. De lezer moet zelf op zoek naar de betekenis achter de verzen. Daarom zijn de uitspraken en het leven van de profeet ook van belang. Ze zijn de theorie van de Koran omgezet in de praktijk.
Zo is er de uitspraak waarin de profeet stelt dat er een tijd zal komen waarin een vrouw zal kunnen reizen van Irak naar Mekka, een afstand van meer dan 1000 kilometer, zonder de vrees lastiggevallen te worden door anderen. Veilig over straat wandelen is een thematiek waarvoor onze huidige samenleving nog geen oplossing voor heeft kunnen vinden. 1400 jaar geleden zo’n uitspraak doen was daarom misschien zeer gewaagd, maar het toont een visie van veiligheid en vertrouwen waarnaartoe er met succes gewerkt werd.
Wederzijds respect
De eerste moslims leefden en werkten om deze visie om te zetten in realiteit. Enkele voorbeelden uit de bronnen zijn de volgende:
Toen de eerste moslims Mekka moesten ontvluchten omdat er geen vertrouwelijke en veilige omgeving meer was, kwamen ze aan in Medina. In deze stad startte de profeet samen met de lokale bevolking een buddyproject waarbij één lokale vrijwilliger buddy werd van één moslim. Zo leerden mensen elkaar beter kennen en werd er gewerkt aan vertrouwen.
Toen op een dag een grafkist passeerde stopte de profeet met praten en stond recht om zijn respect te betuigen. Hierop werd gezegd dat de overledene een jood was en geen moslim, waarop de profeet antwoordde met: “het is een mens.” Een waardevolle les voor de andere aanwezigen. Ook al hoop ik elke dag dat de wapens in Gaza eindelijk zouden zwijgen, toch helpt deze uitspraak mij om Israëli’s als mensen te blijven zien.
Toen christenen uit Najran Medina bezochten, vonden de moslims en christenen geen consensus of (politiek) akkoord. De groep had tijdens hun bezoek echter een ruimte nodig voor een misviering waarop de profeet hen de moskee aanwees. Er was misschien geen overeenkomst, maar het wederzijds respect was er wel.
Mee met de tijd
“De geschiedenis herhaalt zich. Zou het zich herhalen als mensen er lessen uit zouden trekken?”, schreef de Turkse dichter Mehmet Akif Ersoy. Een negatief en dreigend narratief kan makkelijker leiden tot wantrouwen. Daarom moeten we het narratief wijzigen en werken naar meer vertrouwen. Kennis en begrip van sociale contacten in de geschiedenis kan hierbij helpen.
De profeet en de eerste moslims werkten op nationaal niveau (Medina), op internationaal niveau (Najran) en binnen de context waarin ze zich bevonden (tussen christenen en joden).
De samenleving is tegenwoordig veel diverser en de wereld is complexer. Het is de taak van een lokale vrijwilliger tot een internationale diplomaat om elk op hun eigen niveau een visie van vertrouwen te integreren. Een onderling vertrouwen dat bewijst dat veiligheid niet enkel met wapens bereikt kan worden maar met kennis, begrip en respect.
