‘Wat we van het stoïcisme kunnen leren in coronatijden’

Lode De Waele van denktank Eleni legt uit wat de Stoa vandaag kan betekenen om om te gaan met de coronapandemie.

De corona-pandemie is een blijver. We naderen een tweede golf, waarna allicht opnieuw opflakkeringen zullen blijven volgen tot een vaccin ruim voorhanden is. De hoop die veel mensen enkele weken geleden nog koesterden waarbij de situatie zich zou normaliseren naar het jaareinde toe, lijkt door de recente ontwikkelingen te worden bedreigd. Daarmee lijkt de kans eveneens reëel dat we de eindejaarsfeesten in kleinere kring zullen moeten vieren dan we gewend zijn. Voor veel mensen vormt de huidige situatie de mentale druppel. Heel wat mensen hebben afgelopen maanden immers dierbaren verloren, missen het gezelschap van familie en de genegenheid met hun naasten. Dit is uiteraard zeer begrijpelijk.

Echter, vanuit een historisch perspectief zou je bepaalde nuances kunnen leggen. Onze nog niet zo verre voorouders maakten verschillende (wereld)oorlogen mee, overleefden sanitaire crisissen zoals de Spaanse griep en ontbeerden het hedendaagse digitale comfort waardoor we vandaag toch nog in bepaalde mate contact kunnen blijven houden met onze naasten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat onze voorouders naar alternatieve benaderingen zochten om met deze zware tegenslagen om te gaan, een soort van mindfulness avant la lettre zeg maar.

Wat we van het stoïcisme kunnen leren in coronatijden.

Deze filosofische stroming heet het stoïcisme, ook wel de Stoa genoemd. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, kan filosofie soms verbazend praktisch zijn. De Stoa ontstond ergens rond 300 voor christus met als belangrijkste pleitbezorger Zeno van Citium. Het stoïcisme is zo genoemd omdat Zeno van Citium doceerde aan de zuilengang van de Agora in Athene. Stoa betekent letterlijk ‘zuilengang.’

Het stoïcisme kende diverse discipelen, los van rang en stand. Zo was er Epictetus, geboren als slaaf. Daarnaast was er Seneca, een rijk en succesvol staatsman (en nadien ook leraar van keizer Nero). De belangrijkste bepleiter in die tijd was echter keizer Marcus Aurelius, toen één van de machtigste mannen op aarde en nadien geroemd als één van de beste keizers in het Romeinse rijk. Tot diep in de 19e en 20e eeuw, lieten veel staatsmannen en filosofen zich inspireren door het stoïcisme zoals Theodore Roosevelt en Friedrich Nietzsche. Maar wat kan deze filosofische stroming ons bijleren in de huidige beproevingen die we collectief ondergaan?

Niets uit zichzelf is goed of slecht. Het zijn onze waarnemingen die hier een interpretatie aan geven. In realiteit hebben we vaak weinig grip op bepaalde zaken. Stel dat je bijvoorbeeld wordt ontslagen. Dit is uiteraard een moeilijke gebeurtenis maar je kan er soms voor kiezen om een andere standpunt hierover te vormen. Misschien biedt deze gebeurtenis een gelegenheid om je professionele leven een andere wending te geven. Veel van de maatschappelijke wendingen en wetenschappelijke doorbraken vloeien immers voort uit systematische tegenslagen.

Geluk zit in zeer kleine dingen. Geluk afhankelijk maken van externe factoren waar men in feite weinig vat op heeft, leidt onlosmakelijk tot frustraties. Waar men wel vat op heeft, is de manier hoe men kijkt naar deze tegenslagen. Vermits, bijvoorbeeld, ziekte en overlijden een fundamenteel onderdeel vormen van het leven, heeft het relatief weinig zin om zich hier druk in te maken, hoe moeilijk dat ook soms is. Het stoïcisme stelt dat het zinvoller is om dit te aanvaarden en vooral te leven in het hier en nu. Wat gebeurd is, is gebeurd. Wat nog moet komen, heeft men toch geen vat op.

In tegenstelling tot wat men zou vermoeden, leidt dit besef geenszins tot onverschilligheid, relativisme of – erger nog – nihilisme. Eerder integendeel: als mens hebben we een bijzonder grote verantwoordelijkheid want onze acties hebben een substantieeleffect op de mensen met wie we ons omringen.

De tijd die we anders zouden spenderen aan frustratie kunnen we beter gebruiken om ons beter voor te bereiden. Enerzijds doen we dit al met verzekeringen, pensioenen of een buffer op onze spaarrekening. De andere kant, de mentale en psychologische kant, blijft echter vaak onderbelicht. Uit heel wat wetenschappelijk onderzoek blijkt bovendien telkens weer hoe moeilijk we omgaan met onzekerheid ten opzichte van onze buurlanden. Dat maakt het voor ons eens zo belangrijk om tot dit besef te komen, want we hebben het in feite nog veel moeilijker om om te gaan met uitdagingen die onvermijdelijk bepaalde risico’s met zich meedragen.

Stoïcisme focust dus op de uitdagingen die het leven biedt en die normaal gesproken moeilijk zijn om door te komen en waar we niet op voorbereid zijn. De kracht van het stoïcisme verklaart waarom mensen in moeilijkheden zich telkens opnieuw laten inspireren door deze inzichten en dit al eeuwenlang.

Wanneer we de inzichten van het stoicïsme toepassen op de huidige situatie, wordt het eenvoudiger om te aanvaarden dat we samen allicht nog een tijdlang een moeilijke periode zullen ondergaan. Tegelijkertijd biedt het de kracht om elkaar te ondersteunen. Volgens het stoïcisme gebeurt dit in de eerste plaats bij onzelf, ondermeer door de regels strikt te respecteren.

Dr. Lode De Waele is vrijwillig onderzoeker bij Erasmus Hogeschool Brussel en de Universiteit Antwerpen. Hij schrijft deze bijdrage namens denktank Eleni.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content