Tijdens een verwarrend schouwspel hebben de Kamerleden dinsdag zo’n veertig grondwetsartikelen opengesteld die het volgende parlement kan wijzigen. Grote afwezige in die lijst is de ‘sleutel op de Grondwet’, artikel 195. ‘N-VA kan nu zeggen dat de “Marrakeshregering” confederalisme onmogelijk heeft gemaakt.’
‘We hadden daarover een afspraak met de drie andere partijen. Wij hebben loyaal meegestemd met de arbeidsdeal en met een aantal hervormingen in justitie. De andere partijen zouden nu ook hun woord moeten houden.’ Het was N-VA-voorzitter Bart De Wever zelf die de kat de bel aanbond op een campagnedag in januari die in het licht stond van confederalisme.
De Wever alludeerde op de beruchte geheime ‘Atoma-schriftjes’, die het levenslicht zagen tijdens de regeringsonderhandelingen in 2014. Daarin zouden N-VA, CD&V, Open VLD en MR hebben afgesproken om op het einde van de rit in 2019 enkele grondwetsartikelen voor herziening vatbaar te verklaren.
Hoewel premier Charles Michel (MR) keer op keer ontkende dat zulke afspraken bestaan, voelde N-VA zich sinds de val van de regering veel minder beschroomd om die deal toe te geven.
Een integraal onderdeel van die geheimzinnige afspraak was het openstellen van artikel 195. Die passage, dat de wijze van grondwetsherziening bepaalt, wordt wel eens vergeleken met een sleutel. Door te morrelen aan 195, kan men eigenlijk heel de Grondwet aanpassen.
Koelkast
Die sleutel komt dus meer dan welgekomen in de queeste van N-VA richting het confederalisme. ‘Dat (het openstellen van 195, nvdr.) zal gebeuren, staat niet met zoveel woorden in het regeerakkoord, maar het volgende parlement moet het wel mogelijk maken dat de wil van de kiezer kan worden uitgevoerd’, zo klonk het bij toenmalig vicepremier Jan Jambon (N-VA) in 2014.
Dat vooruitzicht moest ook de Vlaams-nationalistische hardliners koest houden. Ja, N-VA zou misschien vijf jaar lang het communautaire in de koelkast houden. Maar in de plaats kreeg de N-VA-kiezer centrumrechts beleid én het vooruitzicht op een institutionele omwenteling na 2019.
KU Leuven-professor Bart Maddens, die de Vlaamse zaak een warm hart toedraagt, zette met enkele opiniebijdragen de partij dan ook onder druk. ‘De achterban zal niet aanvaarden dat het confederalisme voor minstens 10 jaar opgeborgen wordt’, luidde het vijf jaar geleden in Knack.
Er was volgens Maddens maar één manier om dat scenario te vermijden. ‘De partij moet in het regeerakkoord afspreken welke grondwetsartikelen in 2019 voor herziening vatbaar zullen worden verklaard. Dit hoeft geen aanleiding te geven tot een gedetailleerde communautaire onderhandeling. Het kan volstaan dat de onderhandelaars zich ertoe engageren om artikel 195 op te nemen in de verklaring.’
Artikel 195 belandde niet in het regeerakkoord, wél in de Atoma-schriftjes.
Maar de val van de regering veranderde de zaken natuurlijk volledig. Michel, verlost van het juk genaamd N-VA, moest zich in Franstalig België bevrijden van het beeld de ‘handpop’ te zijn van ‘schaduwpremier’ Bart De Wever. Hoe kon hij dat beter doen dan voor eens en voor altijd korte metten te maken met de zweem van geheimhouding rond 195?
De premier beklemtoonde meermaals dat hij niets van een grondwetswijziging wilde weten. In de MR-mantra klonk het dat de liberalen ‘de doos van Pandora’ gesloten wilden houden. En dat is niet onbelangrijk. Michels fiat is immers nodig om artikelen voor herziening vatbaar te verklaren, want Kamer, Senaat én regering moeten het daarover eens zijn.
Choc des idées
Na ettelijke bochten in dat discours, werd onlangs duidelijk dat Michel dan toch bereid is om enkele artikelen voor herziening vatbaar te willen verklaren. Niet alleen 7bis, essentieel voor een potentiële klimaatwet, maar ook andere niet-communautaire artikel zouden bespreekbaar zijn.
Het openstellen van 195 ging dus sowieso quasi onhaalbaar worden. Dat artikel is het communautaire artikel bij uitstek voor de Franstalige liberalen. Nochtans maakten CD&V en Open VLD de laatste dagen duidelijk dat ook zij gewonnen waren voor een herziening van de sleutel op de Grondwet.
Officieel zou die houding zijn ingegeven door niet-communautaire drijfveren. ‘De MR geeft 195 een communautaire invulling die het voor mijn part niet hoeft te hebben’, aldus CD&V-fractieleider Servais Verherstraeten.
Bij Open VLD is er zelfs sprake van een regelrechte bocht. Op 19 december zei voorzitter Gwendolyn Rutten op de radio nog dat de N-VA ‘met MR en Open VLD niet ver geraakt als ze plots artikel 195 op tafel legt’. Eerder deze week was 195 plots wel bespreekbaar. ‘Du choc des idées jaillit la lumière‘, zo verdedigde ze haar keuze.
Electoraal-strategisch heeft de partij van kandidaat-premier Jan Jambon een interessante troefkaart in handen gekregen.
Die houding van CD&V en Open VLD is meer dan waarschijnlijk deels ingegeven door strategie. Door de sleutel van de Grondwet vrij te geven, dwingen ze N-VA immers om nog concreter te worden over confederalisme – enigszins vergelijkbaar met de druk op de groenen om met berekende plannen hun kijk op de klimaatkwestie op tafel te leggen.
Maar nu de Kamercommissie Grondwetsherziening 195 achter slot en grendel houdt, onder meer door de tegenstem van MR, valt die optie weg. Kamerlid Hendrik Vuye (Vuye&Wouters) noemt de gebeurtenis ‘een enorm groot cadeau voor N-VA’. Hij maakt de vergelijking met 2014.
‘Toen zei N-VA dat een staatshervorming onmogelijk werd gemaakt door de “door Franstaligen gedomineerde belastingregering-Di Rupo”‘, zegt Vuye. ‘Nu kan ze dat riedeltje herhalen, maar dan met de “Marrakeshregering” in de hoofdrol.’
Niet alleen kan N-VA verwijzen naar de andere partijen, die niet willen meegaan in de confederale plannen van de partij. Ook kan ze met de vinger wijzen naar de Grondwet, die haast ondoorgrondelijk werd gemaakt door de rest. De favoriete positie van N-VA, de één-tegen-allen-positie, komt zo weer uitdrukkelijker in beeld.
Een N-VA-toegeving op institutioneel vlak zou dus verzacht kunnen worden door te hameren op de onwil van de ’traditionele partijen’ en de ecologisten. Maar of dat de Vlaams-nationalistische vleugel zoet houdt, is een andere zaak.
Opsluiten in kastelen
Uiteraard is 195 niet de enige manier om een staatshervorming door te duwen. Eerdere hervormingen zijn bijvoorbeeld buiten de Grondwet om gebeurd. En ook bevoegdheden zoals gezondheidszorg kunnen vandaag de dag al geregionaliseerd worden via bijzondere wetten.
N-VA heeft trouwens al meermaals aangegeven niet op een klassieke manier naar het confederalisme te willen gaan. ‘We gaan ons niet opnieuw opsluiten in kastelen’, klinkt het al jaar en dag bij De Wever en co., verwijzend naar de oude vertrouwde modus operandi van de Belgische regeringen.
Maar met de stemming van dinsdag in de bijwijlen verwarrende Kamercommissie, valt het doek definitief over een belangrijke mogelijke weg richting een nieuwe staatshervorming. Voor de inhoudelijke communautaire plannen van N-VA is dat een drama. Maar electoraal-strategisch heeft de partij van kandidaat-premier Jan Jambon een interessante troefkaart in handen gekregen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
