Waarom dankbaarheid onontbeerlijk is in het leven

Tinneke Beeckman is filosofe. Voor Knack beantwoordde ze elke week een moeilijke vraag.

Toen ik mijn boek over Spinoza had afgewerkt, overviel me een overweldigende ervaring van dankbaarheid. Ik wandelde op de Kalmthoutse Heide en wist dat ik de academische wereld zou verlaten. Het was een warme julidag. Het licht, de lucht, de bomen: alles zinderde. Ik keek op; ik wist me diep verbonden met de natuur die me eindeloos oversteeg en voelde een diepe dankbaarheid voor die buitengewone schoonheid, voor het leven. Nadien bleef de herinnering aan dat gevoel me vertrouwen geven, hoewel ik niet wist waar ik terecht zou komen.

Sindsdien sta ik elke dag even stil bij de mooie dingen, vooral in moeilijke tijden. Dankbaarheid is een vreugde, een liefde. Ik zie haar niet als een plicht. Immanuel Kant deed dat wel. Maar niemand vraagt tenslotte om geboren te worden, denk ik. Elk leven lijkt me een gunst, en wie een gunst geniet is geen schuldenaar. Dankbaarheid eert de generositeit, terwijl een verschuldiging een ongemakkelijk gevoel opwekt. Alsof je een schuldeiser moet vrezen die zijn vereffening ophaalt.

Bij dankbaarheid draait het om de vreugde die ik voel. Hoe anderen hun erkentelijkheid beleven, daar bemoei ik me niet mee. En als ‘dank’ iets is dat je vooral verwacht te ontvangen, reageer je zelf als een schuldeiser en mis je de essentie.

Dankbaarheid is cruciaal, maar wordt vaak veronachtzaamd. Bij prijsuitreikingen zoals de Oscars worden winnaars aangemaand om hun dankbetuigingen bondig te houden. Anders zappen kijkers weg. En, waarom zou je benadrukken dat je niet alles in je eentje hebt bereikt?

Maar dat is juist het punt: wie veel bereikt, dankt dat aan zijn eigen inspanningen, maar ook aan de lasten die anderen droegen. Naast geslaagde bedrijfsleiders staan bekwame adviseurs, naarstige bedienden en meestal liefdevolle partners. Zonder de toewijding van ouders en grootouders waren de toppers allicht niet zo succesvol geweest. Wie eerlijk is, beseft het: zonder die ene lerares, zonder het werk van die politieke partij of beweging, zonder de inspiratie van die denker… was het anders gelopen. Dankbaarheid komt met inzicht en zelfkennis. Het is zelfs onontbeerlijk als je voor jezelf zorg wilt dragen.

Marcus Aurelius begint zijn Persoonlijke notities dan ook met een uitvoerige opsomming: hij benoemt al wie vanaf zijn jeugd tot zijn ontwikkeling heeft bijgedragen. Hij eindigt met de hulp van de goden en het gelukkige toeval. Met die erkentelijkheid opent hij het gesprek met zichzelf dat hij door het hele boek voert en dat naar een innerlijke vrijheid leidt.

Die stoïcijnse dankbaarheid is een levenskunst. Marcus Aurelius zoekt voortdurend het beste in zichzelf, en wil daarbij het juiste perspectief vinden. Ik probeer te doen zoals hij, en noteer elke dag schijnbaar gewone maar opmerkelijke dingen. Ik kijk naar genereuze mensen als ik een rolmodel zoek, en ik blijf zelden hangen in spijt.

Niet iedereen bejubelt de dankbaarheid, want ze zou een schijnvoorstelling kunnen zijn. Wie ‘Dank u’ zegt, denkt eigenlijk ‘Nog!’, suggereert La Rochefoucauld (1613-1680). Ik geef toe, dat kan het geval zijn. Bij mij als er drankjes en lekkere hapjes worden opgediend.

Zelf ben ik oprecht dankbaar voor wie me kansen heeft gegeven, vaak zonder de zekerheid dat ik het waard was. Elke dag opnieuw pluk ik daarvan de vruchten. Helaas zijn sommige groothartige beschermers er niet meer. Hen écht danken kan ik niet, maar ik probeer hun bezieling te behouden door er te zijn voor wie er nu is.

En als ik in een goede bui ben, voel ik dankbaarheid tegenover mensen die me hebben tegengewerkt. Hun gedrag heeft me aangespoord om me te ontwikkelen, om me te tonen. Dat zij andere bedoelingen hadden, maakt niets uit. Wat ertoe doet, is het verhaal dat je zelf maakt. En de mogelijkheden die je benut om je levenservaringen een betekenis te geven.