‘Verontwaardiging over koloniaal verleden is flauw zolang we slavernij en uitbuiting blijven sponsoren’

‘Racisme en koloniaal paternalisme zijn verwerpelijk, maar halfslachtige schroom is dat ook’, schrijft Jonathan Holslag, hoogleraar internationale betrekkingen aan de VUB.

Misschien is het wat tegendraads, maar ik kan me moeilijk verzoenen met het gejubel over de zogenoemde nieuwe dekolonisatie, nu her en der een beeld van Leopold II verdwijnt en onze vorst zijn spijt voor de gruwel onder zijn betovergrootoom heeft uitgedrukt. Racisme en koloniaal paternalisme zijn verwerpelijk, maar halfslachtige schroom is dat ook. Wat betekenen excuses voor het koloniale verleden in Congo als je een nieuwe fase van uitbuiting gedoogt en er zelfs aan meewerkt?

Een van de vergoelijkingen van kolonialen in Congo was dat zij niet op de hoogte waren van de gruwel. Laat ik opnieuw benadrukken: die gruwel was schokkend en wijdverbreid. Voor wie daaraan twijfelt, is er de foto van Nsala, een Congolese vader die op de patio van een koloniaal pand staart naar de pas afgehakte ledematen van zijn kind. Maar net zoals kolonialen zich verborgen achter onwetendheid, wassen zij die zich vandaag sterk maken voor dekolonisatie wel erg gemakkelijk hun handen in onschuld.

Intussen is weer een nieuwe generatie Congolezen overgeleverd aan moderne slavernij. Artisanale creuseurs graven met honderdduizenden, op gevaar van eigen leven, naar kobalt en andere zeldzame grondstoffen. Duizenden liggen begraven in ingestorte schachten. Een kleine groep wordt tot het werk gedwongen door bendes, de overgrote meerderheid door waanzinnige armoede. Ik herinner me goed een getuigenis van een creuseur tijdens een van mijn reizen naar Congo: ‘ C’est cela ou c’est la mort.‘ Of een bezoek aan een Aziatisch mijnbouwbedrijfje in Katanga, waar de opzichtiger de bezwete lijven aanjoeg met een onafgebroken ‘ Plus vite!’

Ik ben er zeker van dat zowat iedereen die de voorbije maanden tegen Leopold II protesteerde enkele grammen van het slavenpoeder in zijn telefoon heeft zitten. Om nog maar te zwijgen over wat trotse Prius- of Tesla-eigenaars in de batterijen van hun voertuig hebben zitten. Is dat overdreven gesteld? Als we vinden dat we penitentie verschuldigd zijn voor gruwel uit het verleden, mogen we toch verwachten dat hedendaagse kritische burgers zich rekenschap geven van hun daden?

De rapporten van ngo’s als Global Witness of International Crisis Group verschaffen ons alle details. Wellicht is een doorsneeburger nu ook veel meer medeplichtig dan pakweg een Belgische arbeider, keuterboer of winkelier uit de tijd van Leopold II, die met het ivoor en het rubber uit Congo weinig te maken had. Gelukkig hebben we de Chinezen, die het vuile werk opknappen. Jaarlijks halen zij 200.000 ton Congolees kobalt op. Om zich toegang tot die mijnen te verschaffen, heeft China de Congolese overheid in een moeras van schulden gepraat.

Op zijn minst zou wie de bustes van Leopold II bekladt óók moedig genoeg moeten zijn om op zoek te gaan naar alternatieven voor het bloedpoeder in zijn elektronica. Gaan we de Congolese mijnen zélf ethischer runnen? Wat doen we aan de oorlogseconomie die op gang wordt gehouden door de zucht naar grondstoffen? Volgens de International Crisis Group kost die economie 1000 doden per dag! Sturen we militairen?

We kunnen nog een stap verder gaan in dit betoog. Wandel eens over de Waversesteenweg in Matonge, de Congolese wijk in Brussel. Winkeltjes van Megamtex, M&G Outlet en Mopé Textile: dat is geen fair trade. De historische verontwaardiging van de Congolese gemeenschap, ik begrijp ze, maar in hun dagelijkse leven profiteert ook die gemeenschap van de moderne slavernij in China en Bangladesh. Anders dan Leopold II? Ga dat maar eens uitleggen aan een Oeigoer die in een heropvoedingskamp sportschoenen maakt of aan de illegale Rohingya-slavin in een fabriek in Dhaka.

Verontwaardiging over de koloniale geschiedenis is flauw zolang we slavernij en uitbuiting blijven sponsoren. Als we, ondanks de veel toegankelijkere informatie over wanpraktijken, die schuldige onwetendheid aan de dag blijven leggen. Om nog maar te zwijgen over de politici uit progressieve hoek die zich graag laten fotograferen tijdens demonstraties tegen Leopold II, maar niet de minste visie, moed en ambitie aan de dag leggen om het nieuwe kolonialisme aan de kaak te stellen. Ik kan de uitleg al raden: ‘Niet mijn beleidsdomein.’ Gemakzuchtige morele superioriteitswaan is het. Een wijs man verwoordde het ooit zo: ‘Niets in de wereld is gevaarlijker dan gewetensvolle domheid.’