Topondernemer Luc Bertrand: ‘Hoe kunnen wij 1,6 miljoen armen hebben?’

LUC BERTRAND: 'We moeten bescheiden blijven, héél bescheiden.' © Dieter Telemans
Simon Demeulemeester & Ewald Pironet

‘De federale verkiezingen lijken toch op een circus, nee?’ De éminence grise van het Belgische financiële wereldje heeft geen hoge pet op van onze democratie. Een gesprek over N-VA en PS, Vlaams Belang en PVDA, Didier Reynders en Donald Trump. En over de pers: ‘Wij geloven alles wat in de krant staat. En zeker als het in Knack staat.’

‘Ik ben geen extremist’, zegt Luc Bertrand. ‘Ik wil me heel genuanceerd uitdrukken, maar ik maak wel een heel andere analyse van de politieke actualiteit dan wat je vandaag meestal in de media opgelepeld krijgt.’ Hij kijkt wat schuins. ‘Het hele jaar door werkt iedereen in ons land, Vlamingen, Walen en Brusselaars, goed samen, van de cultuursector over de universiteiten tot de bedrijfswereld. Maar eens in de vijf jaar moeten een paar mensen elkaar blijkbaar in de haren vliegen. Dan worden wij tegen elkaar opgestookt, met verkooppraatjes voor een politieke agenda. Dat levert stemmen op, maar meer ook niet.’

Luc Bertrand is als voorzitter van de Antwerpse investeringsmaatschappij Ackermans & van Haaren een van de machtigste bestuurders van het land. Zijn holding is aandeelhouder van een hele reeks ondernemingen zoals baggergroep DEME, bouwgroep CFE en vermogensbanken Delen Private Bank en Bank J. Van Breda. Ze bezit een verzameling rusthuizen en assistentiewoningen, en Thurn & Taxis, de site aan het kanaal in Brussel die omgevormd wordt tot evenementenlocatie, bedrijvencentrum, park en woonwijk. ‘Heel boeiend allemaal’, zegt Bertrand met een knipoog. ‘Het slorpt 150 procent van mijn tijd op.’

De manier waarop de federale verkiezingen nu georganiseerd zijn, zorgt ervoor dat Vlamingen, Brusselaars en Walen uitsluitend aan zichzelf denken.

De geschiedenis van Ackermans & van Haaren gaat terug tot 1876, maar de groep nam pas een echt hoge vlucht toen Bertrand in 1990 aan het roer kwam te staan. Hij kan indrukwekkende cijfers voorleggen: de groep groeide gemiddeld met bijna 15 procent per jaar en in nauwelijks een kwarteeuw tijd ging de beurswaarde maal honderd. Vandaag telt de groep meer dan 22.000 werknemers, van wie 7000 in België. Bertrand reageert daarop altijd op dezelfde manier: ‘We moeten bescheiden blijven, héél bescheiden.’

Het voorbije decennium is Bertrand, een beetje tegen wil en dank, uitgegroeid tot de spreekbuis van de financiële wereld in ons land. Toch geeft hij niet vaak interviews, laat staan dat hij zou opdraven in een van de talloze hapsnapdebatprogramma’s op televisie. Maar de weinige keren dat hij iets zegt, wordt er aandachtig geluisterd. Zijn mening over politiek is even weloverwogen als scalpelscherp. ‘Weet je waar politiek vandaag over gaat? Meneer A zegt iets en dus zegt meneer B het tegenovergestelde. Dat is het niveau van het politieke debat in ons land vandaag.’

Zegt u dat aan de politici?

Luc Bertrand: Zij weten wat ik denk. (grinnikt)

U neemt geen blad voor de mond?

Bertrand: Nee. Maar ik ben vriendelijk. Je mag nooit iemand beledigen.

Wat dacht u toen u de verkiezingsuitslag op 26 mei vernam?

Bertrand: Dat zal ik u niet zeggen, want dat zou heel veel mensen choqueren. (glimlacht) Maar die federale verkiezingen lijken toch een beetje op een circus, nee?

Op een circus?

Bertrand:Ja. Ik was op het verkiezingsdebat tussen N-VA-voorzitter Bart De Wever en Ecolo-voorzitter Jean-Marc Nollet dat De Tijd en L’Écho in de aanloop naar de verkiezingen organiseerden in Thurn & Taxis. Daar zitten dan duizend mensen anderhalf uur te luisteren. Maar een kwart van die mensen – de Brusselaars – kan voor De Wever noch Nollet stemmen. En twee derde van de aanwezigen, de Walen en Vlamingen, kunnen slechts voor een van die twee kiezen. Vindt u dat normaal? Ik zou voor het federale parlement graag kunnen kiezen uit álle politici die zich presenteren om zitting te hebben in het parlement en een federale regering te vormen. Maar de manier waarop de federale verkiezingen nu georganiseerd zijn, zorgt ervoor dat Vlamingen, Brusselaars en Walen uitsluitend aan zichzelf denken.

Daar komt nog bij dat op verkiezingsavond een zestal dames en heren samenkomt om te beslissen wat ze met mijn stem zullen doen.

De partijvoorzitters?

Bertrand:(knikt) Dat is toch niet… (wikt en weegt) Hoe zal ik het zeggen… de bedoeling van een democratie? Er zit iets grondig fout bij de manier waarop de verkiezingen en de democratie bij ons georganiseerd zijn.

Zou een federale kieskring echt een verschil maken? Zouden er veel Vlamingen op een Waalse kandidaat stemmen en vice versa?

Bertrand: Charles Michel (MR) was op een bepaald moment toch de populairste politicus in Vlaanderen. En Jan Jambon (N-VA)! Die zien ze heel graag in Wallonië. U zou verrast zijn van de uitslag.

Luc Bertrand: 'Hoe kunnen wij 1,6 miljoen armen hebben?'
Luc Bertrand: ‘Hoe kunnen wij 1,6 miljoen armen hebben?’© Dieter Telemans

Is onze democratie in crisis?

Bertrand: Onze democratie is zeer zeker in crisis. De Fransen zijn niet perfect – ik zou niet willen dat u denkt dat ik dat denk – maar hun systeem van absolute meerderheden is toch veel democratischer dan het onze. Elke Fransman kan bovendien voor dezelfde politici stemmen en de Fransen verkiezen hun president zelf.

Wilt u zo’n systeem in België invoeren?

Bertrand: Ja, het zou de keuze van de burger duidelijker maken en de kiezer geven waarvoor hij of zij kiest. In België moet je altijd compromissen sluiten. Dat heeft ons gered van zeer slechte beslissingen, maar het heeft ons ook belet om zeer goede beslissingen te nemen. Ik denk dat het beter zou zijn als degene die de meeste stemmen behaalt, zijn programma kan uitvoeren. En als het de socialisten zijn, dan zijn het de socialisten. We zouden wel zien wat de kiezer ervan denkt. (lacht) Maar zo werkt het dus niet in België. Ik lees bijvoorbeeld in Knack dat we de laatste vijf jaar een centrumrechtse regering hebben gehad. Echt? Telkens als de regering richting rechts ging, en bijvoorbeeld een begroting in evenwicht wilde, werd dat op een of andere manier gesaboteerd door een coalitiepartij. Dat kan toch niet? Zo kom je toch nergens? Dan gebeurt er uiteindelijk niets. Dát is het probleem van ons land.

Was u verbaasd over het verkiezingssucces van Vlaams Belang en PTB/PVDA?

Bertrand: We zien in België hetzelfde als in heel Europa: de opkomst van populistische partijen die politiek onervaren zijn, maar wel komen aanzetten met nieuwe recepten waarvan ze beweren dat ze alles zullen oplossen. Kijk naar wat in het Verenigd Koninkrijk aan het gebeuren is: die hele brexit is een nachtmerrie. Of neem Frankrijk, Italië of Nederland. Ook in Duitsland en Spanje gaat het moeizaam. Het succes van de populistische partijen in België, extreemrechts in het noorden en extreemlinks in het zuiden, is dus geen uitzondering. Niet hun succes verbaasde me, wel de grote ontevredenheid bij de bevolking en het grote verlies van de traditionele partijen. Ik denk dat de nieuwe media zoals Facebook daar voor iets tussen zitten: de populistische partijen kunnen de mensen die het zwakst staan veel beter bereiken dan vroeger.

Is er niet meer aan de hand? Neem het protest van de gele hesjes, die betoogden tegen de stijgende kosten van het levensonderhoud.

Bertrand: We beseffen niet hoe goed we het hebben in dit land. We staan er niet meer bij stil, maar de mensen werken hard, er wordt veel welvaart gecreëerd en de staat herverdeelt veel. Misschien kan dat efficiënter, akkoord, maar er wordt heel veel herverdeeld. Volgens extreemlinks nog te weinig, volgens extreemrechts niet naar de juiste mensen. Ik mis de gezonde analyse. Als ik hoor dat het rijke land België 1,6 miljoen armen telt, wetende wat wij allemaal aan belastingen betalen, dan stel ik me vragen. Hoe kunnen wij 1,6 miljoen armen hebben?

Geeft u daar zelf eens antwoord op.

Bertrand: Ik stel me om te beginnen vragen bij hoe armoede gemeten wordt. Om arm te zijn, moet je minder dan 60 procent van het mediaaninkomen hebben en dat zijn in ons land blijkbaar 1,6 miljoen mensen. Wel, als u mij dat elke dag zegt op radio en televisie, dan ga ik dat geloven. Wij geloven alles wat in de krant staat, dat weet u. En zeker als het in Knack staat. (lacht)

Wij geloven alles wat in de krant staat, dat weet u. En zeker als het in Knack staat.

U twijfelt er dus aan of er wel echt 1,6 miljoen mensen in ons land in armoede leven?

Bertrand: Er is zeker armoede in ons land, maar 1,6 miljoen mensen? En dat terwijl er zoveel welvaart wordt gecreëerd die zo goed herverdeeld wordt? Dat schokt me. Het is logisch dat dat mensen ontevreden maakt, terwijl ze zoveel belastingen betalen. En toch is België op veel gebieden een uitzonderlijk goed land om te wonen. Men komt en leeft hier graag. Maar ach, er is altijd een reden om ontevreden te zijn.

Naast de gele hesje zijn er ook de groene hesjes, de klimaatjongeren…

Bertrand:(onderbreekt) Ze hebben gelijk! Overduidelijk gelijk! We ademen veel vuiligheid in als gevolg van de uitstoot van dieselmotoren en onze industrie. Die jongeren hebben dus overduidelijk gelijk in wat ze zeggen, maar ongelijk in de manier waarop ze het willen oplossen. Ze willen dat iedereen de auto laat staan, dat bedrijven hun deuren sluiten. Dat is geen oplossing, zo gaan we terug in de tijd.

Ik denk dat de oplossing van de wetenschap zal komen. Naar het schijnt wordt er vandaag al gewerkt aan een oplossing om CO2 uit de lucht te halen en om te zetten in bijvoorbeeld energie. Misschien wordt op die manier het CO2-probleem opgelost? Vaak hoor ik: onze kinderen zullen het niet zo goed hebben als wij vandaag. Dat is totale nonsens. Ik ben ervan overtuigd dat de technologische evolutie ervoor zal zorgen dat onze kinderen en kleinkinderen het veel beter zullen hebben dan wij.

Moeten we ons gedrag niet wijzigen om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen?

Bertrand: Natuurlijk, maar wat is het alternatief voor de auto als ik bijvoorbeeld van Antwerpen naar Brussel moet en er geen openbaar vervoer is waarop ik kan rekenen om binnen een redelijke tijd op mijn bestemming te raken? Elke dag moeten er 400.000 mensen in Brussel zijn voor hun werk. Zij hebben geen andere keuze dan ’s morgens anderhalf uur in de file te staan en ’s avonds nog eens anderhalf uur. En dan zijn er politici in Brussel die deze mensen het leven nóg zuurder maken en de auto’s uit het centrum wil bannen. Zelf wonen ze in het centrum van Brussel, tien minuten fietsen van hun werk. Fantastisch voor hen. Maar ze maken wel het leven van 400.000 mensen, die nu al dagelijks drie uur in de file staan omdat er geen alternatief is ondanks het feit dat ze 50 procent van hun loon afstaan aan belastingen, nóg moeilijker. En al die pendelaars kunnen niet voor de Brusselse politici stemmen – zie je hoe slecht ons kiessysteem in elkaar zit? En dan vragen de traditionele partijen zich af waarom die mensen niet meer op hen stemmen. Allez! De burger beseft stilaan dat hij niets meer betekent en komt tot rebellie. De extreme partijen spinnen er garen bij. Zal ik u eens iets vertellen?

We zijn nieuwsgierig.

Bertrand: Toen wij met Ackermans & van Haaren de Nationale Investeringsmaatschappij (NIM) overnamen, hebben we de plannen gevonden van de metro en het Gewestelijk Expresnet (GEN), het voorstadsnetwerk in en rond Brussel. Die dateerden van 1994. Bepaalde stations zijn gebouwd, een deel van de lijnen is aangelegd, maar niets werkt. Vindt u dat normaal? Ik in elk geval niet. En dat terwijl we zoveel belastingen betalen. (lachend) Ik weet niet of ik werk voor Ackermans & van Haaren of voor de Belgische staat. Want ik draag meer af aan de staat dan ik mag houden van Ackermans & van Haaren.

Luc Bertrand: 'De pers moet opnieuw neutraler worden.'
Luc Bertrand: ‘De pers moet opnieuw neutraler worden.’© Dieter Telemans

U bent een ambtenaar, meneer Bertrand.

Bertrand:(lacht) Ze duwen mij in die richting. Ik benadruk dat ik geen probleem heb met een sterke herverdeling. Het is goed dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Maar er zijn grenzen. Ook aan hoelang je de beledigingen kunt verdragen die politici elkaar toewerpen.

De federale regeringsvorming verloopt uiterst moeilijk…

Bertrand: Dat is toch geen verrassing? Hoe kun je drie verschillende resultaten uit drie verschillende regio’s samenbrengen? Dat is het grote probleem, niet dat wij zogezegd in twee democratieën leven. Ik vind niet dat Walen, Brusselaars en Vlamingen veel verschillen. Dat zie ik niet in onze bedrijven. Misschien zijn Vlamingen een beetje beter georganiseerd. (lacht)

Waarom is de economische situatie in Wallonië dan al zo langzo veel slechter dan in Vlaanderen? De werkloosheid ligt er hoger, de werkzaamheidsgraad lager en de kloof neemt nog toe.

Bertrand: Ook dat heeft te maken met ons kiessysteem en het onduidelijke beleid dat daaruit voortkomt. (fel) Iedereen is het vergeten, maar in 2007 was de MR van Didier Reynders groter dan de PS van Elio Di Rupo. (De MR behaalde toen 31,2 procent, de PS 29,5 procent, nvdr) Maar Reynders heeft niets mogen doen. Niets. Hij werd uitgesloten. We krijgen een ander beleid dan waarvoor we stemmen. Dat hoeft niet zo te zijn.

Op 26 mei was het Vlaams Belang de grote overwinnaar…

Bertrand:(onderbreekt) U zegt dat. Maar die partij behaalde wel maar 18 procent in Vlaanderen. En Vlaanderen is 55 procent van de totale electorale markt in België. Het Vlaams Belang behaalde dus 18 van 55 procent. Met haar ‘grote overwinning’ behaalt die partij zo’n 10 procent van de stemmen in het hele land. Dat is toch niets?

Zou u er een probleem mee hebben als het Vlaams Belang of de PTB/PVDA zou meebesturen?

Bertrand:(denkt na) Ik weet het niet, dat is een echt dilemma. Ik weet wel dat een partij ofwel illegaal is – en dan kun je er niet voor stemmen -, ofwel niet illegaal – en dan kun je er dus wel voor stemmen. En als je voor een partij mag stemmen, mag ze dan bij voorbaat worden uitgesloten om mee te besturen? Vraagteken.

Vroeger hanteerde het Vlaams Belang een bepaalde taal, vandaag zeggen ze dat ze dat niet meer doen. Ik weet niet of dat waar is. In elk geval waarschuw ik mijn vrienden in het zuiden van het land vaak: als jullie geen rekening houden met wat er in Vlaanderen gebeurt, als jullie de Vlamingen voortdurend tergen en in een hoekje duwen, dan kunnen de twee Vlaams-nationalistische partijen uiteindelijk de meerderheid behalen in Vlaanderen. De gevolgen daarvan zijn onvoorspelbaar.

Moeten de PS en de N-VA met elkaar praten?

Bertrand: Ze hebben geen keuze. Of die gesprekken ook zullen slagen, valt te bezien. (stilte) Weet u, ik begrijp niet goed waarom de N-VA op deze manier wordt afgeschilderd in het zuiden van het land. Alsof het een partij is met nazisympathieën. Daar is niets van aan. En het imago van de PS in het noorden van het land stemt ook niet overeen met de realiteit. Die polarisering heeft beide partijen stemmen opgeleverd, maar als ze willen dat de samenleving vooruitgaat, zullen ze tot elkaar moeten komen.

Al die ministers die nu in korte tijd uit de regering vertrekken, dat is des Guten zuviel.

Hoelang kunnen we het ons permitteren om geen echte regering te hebben?

Bertrand: Een regering in lopende zaken werkt met een begroting van voorlopige twaalfden: ze mag iedere maand één twaalfde uitgeven van wat ze het jaar voordien heeft uitgegeven. Ik weet niet welke impact dat heeft op de economie. Wat ik wel weet, is dat een gebrek aan investeringen een van de belangrijkste redenen is waarom België tegenwoordig zo’n beperkte groei kent. En investeringen komen er niet met een regering in lopende zaken. Ik denk dat het met een regering beter gaat dan zonder echte regering.

En ondertussen lopen de ministers weg uit de regering: na Kris Peeters (CD&V) en Charles Michel nu ook Didier Reynders (MR)…

Bertrand: … en allemaal naar Europa. Wat zou daar toch zo aantrekkelijk zijn?

Of wat is er hier zo onaantrekkelijk?

Bertrand: Misschien. Ik heb begrip voor de sprong van Charles Michel en begrijp ook dat iemand als Reynders na een carrière van 40 jaar Belgische politiek, waarvan 20 jaar als minister, naar Europa trekt. Ik hoop wel dat hij een zwaargewicht kan worden in de Europese Commissie, zoals Frans Timmermans dat was tijdens de vorige regeerperiode. Maar al die ministers die nu in korte tijd uit de regering vertrekken, dat is wel des Guten zuviel.

De vraag is wat ze daar zullen vinden. Ook de Europese Unie worstelt met een crisis.

Bertrand: De EU is België in het groot. Net als België moet ze efficiënter worden. En ze moet zich vaker met één stem uitspreken. Ik ben absoluut voor meer Europese integratie. Net omdat ik een diep gelovige eurofiel ben, ben ik zo ontevreden over hoe het in de EU loopt. Nu, ik wil voorzichtig zijn. Het gaat de goede richting uit. De Franse president Emmanuel Macron neemt bijvoorbeeld initiatieven inzake handel, buitenlands beleid en defensie. Hij begrijpt dat hij alleen met Frankrijk, zonder Europa, niet ver raakt.

Bent u als eurofiel voorstander van een Europees leger?

Bertrand: Ja, maar we moeten ervoor zorgen dat ‘een Europees leger’ geen populistische kreet wordt en dat we het kind niet met het badwater weggooien. Wie wil er bijvoorbeeld voor betalen? En: we hebben de NAVO. Die levert al 75 jaar goed werk en is uitstekend georganiseerd. Wat de Amerikanen voor ons na de Tweede Wereldoorlog hebben gedaan, is fantastisch. President Donald Trump heeft 100 procent gelijk als hij zegt dat wij ons eerlijke deel moeten betalen.

Hoe beoordeelt u president Trump?

Bertrand: Hij is verkozen met de belofte ‘Make America great again’. Ik ben het niet met veel eens van wat hij zegt en zeker niet met de manier waarop hij het zegt. Ik ben ook niet zeker dat hij de macro- en micro-economische nadelen van zijn beleid begrijpt. Maar hij voert wel een beleid, hij neemt beslissingen en verdedigt daarbij het Amerikaanse eigenbelang. Ik denk dat de Amerikanen dat zullen inzien en erkennen. Een tweede ambtstermijn is zeker niet uit te sluiten.

Trump steunt het Amerikaanse bedrijfsleven, ik zie in Europa niemand het Europese bedrijfsleven steunen.

Topondernemer Luc Bertrand: 'Hoe kunnen wij 1,6 miljoen armen hebben?'
© Dieter Telemans

Echt niemand?

Bertrand: Niemand! Ik geef een voorbeeld. Wij zijn aandeelhouder van het baggerbedrijf DEME. Dat mag in de VS niet baggeren en in China alleen als onderaannemer, terwijl wij hier wél Amerikaanse en Chinese concurrentie moeten dulden. Nobody cares!

Ander voorbeeld: Chinese bedrijven kunnen meebieden op infrastructuurprojecten in Europa, die zelfs gefinancierd worden door Europese fondsen. Dus op ónze thuismarkt worden met óns belastinggeld wegen aangelegd door Chinezen. Niemand vraagt dat wij Europeanen ook mee zouden kunnen dingen naar contracten in China. Ik zeg u: niemand steunt de Europese bedrijven, niemand steunt de Belgische bedrijven. Niemand.

Een paar weken geleden schreven meer dan vijftig Vlaamse ondernemers een brief aan de Vlaamse en federale politici.

Bertrand: Ik heb die brief niet ondertekend. Bewust. Die brief ging over belangrijke thema’s als mobiliteit, milieu, justitie, migratie, gezondheid… Maar de pers pikte er enkel fiscaliteit uit: het voorstel van een vlaktaks van 20 procent, nieuwe heffingen… Dat had ik voorspeld. De brief van mijn vrienden is door de perscommentaren misbruikt.

Misbruikt?

Bertrand: Ja, jullie, de pers, beslissen hoe iets overkomt. Het is vandaag heel moeilijk om een duidelijke boodschap over te brengen zonder dat die gekleurd wordt door de journalist. Zo is het ook met die brief gegaan.

U bent aandeelhouder van Mediahuis, uitgever van onder meer De Standaard en Het Nieuwsblad

Bertrand: Dat klopt. Ik vind dat de pers opnieuw neutraler moet worden. In het zuiden van het land is dat hard nodig, maar ook in Vlaanderen mag het.

Nog iets waarover u het eens bent met Donald Trump?

Bertrand: President Trump heeft het vaak over fake news en meestal heeft hij geen gelijk, maar soms wel. (stilte) U mag van mij alles schrijven wat u wilt, maar u mag me niets in de mond leggen.

Dat zullen we ook niet doen.

Bertrand: Zo ken ik u. (lacht)

Luc Bertrand

1951: geboren in Leopoldstad

1974: studeert af als handelsingenieur (KUL) en begint carrière bij Bankers Trust in New York

1980: vicepresident Bankers Trust

1985: directeur bij Ackermans & van Haaren (AvH)

1990: managing director AvH

1991: Trends Manager van het Jaar

2016: wordt voorzitter van AvH. Jan Suykens volgt hem op als ceo

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content