Vandaag vieren we Internationale Bananendag en zetten we één van de meest geconsumeerde fruitsoorten in België in de kijker: de banaan. Een reden om te feesten? Volgens Jonathan Matthysen (Oxfam België) en Koen Van Troos (Fairtrade Belgium) alvast niet. De goedkope bananen in onze winkelrekken liggen volgens hen nog steeds aan de basis van oneerlijke handelspraktijken en mensenrechtenschendingen in de bananen producerende landen.
Of misschien toch een klein feestje? Het is namelijk 25 jaar geleden dat de eerste Fairtrade-bananen op de Europese markt werden gebracht. Een verjaardag die gevierd kan worden met nieuwe wetgeving die in de steigers staat. Deze zal een beperkte lijst van 16 oneerlijke handelspraktijken voortaan verbieden in onze voedselketens. De vraag blijft echter of kan worden rechtgetrokken wat krom is: alle oneerlijke handelspraktijken verbieden, ongeacht of ze op de lijst staan of niet?
Sociale en ecologische problemen in banensector: tijd voor een algemeen verbod op oneerlijke handelspraktijken.
Een pak sociale en ecologische problemen teisteren de bananensector. Plantagewerkers en familiale bananenboeren trekken al te vaak aan het kortste eind. De reden hiervoor is dat de prijs die voor de bananen wordt betaald veel te laag is en niet de échte sociale en milieukosten weerspiegelt.
Aan de basis van die te lage prijzen, ligt een systeem van oneerlijke machtsverhoudingen. Zo moeten bananenboeren vaak snel kunnen schakelen wanneer bestellingen eenzijdig en op het laatste moment worden afgezegd of moeten ze het hoofd kunnen bieden aan onmogelijke kwaliteitseisen die vaker niet dan wel contractueel bepaald zijn. De producenten staan met hun rug tegen de muur en kunnen hun oogst nergens anders kwijt. Misschien zijn daarom de bananen krom?
Oneerlijke handelspraktijken zoals hierboven, leiden niet enkel in de bananensector, maar ook in andere sectoren tot schendingen van de mensenrechten en het milieu. Koffie en cacao zijn branches waar contracten eerder niet worden nageleefd dan wel en beloofde volumes niet worden aangekocht. Wie is hier de klos? Miljoenen familiale boeren die van de teelten afhangen om in een levensonderhoud te voorzien.
Ook in België worden boeren geconfronteerd met machtsonevenwichten. Lange betalingstermijnen en laattijdige annulering van bestellingen van voedsel dat maar een beperkte tijd houdbaar is, zijn slechts twee voorbeelden van hoe ook onze boeren nog té vaak met oneerlijke handelspraktijken te kampen krijgen.
25 jaar strijd voor eerlijke bananen, 50 jaar strijd voor eerlijke handel
De strijd voor sociale rechtvaardigheid via eerlijke handel staat centraal in de activiteiten van zowel Oxfam België als Fairtrade Belgium. In het bijzonder met betrekking tot bananen, is het nu 25 jaar geleden dat de eerste Fairtrade-bananen werden geïmporteerd in Europa. Intussen behaalden Fairtrade-bananen een marktaandeel van 28,2 % in 2019. Oxfam-Wereldwinkels, dat dit jaar haar 50ste verjaardag viert, kaartte eind jaren 90 schendingen van arbeidsrechten op bananenplantages aan met haar Chiquita Hoezitda?-actie.
Daarnaast zou ook voor bananen moeten worden gekeken naar manieren om alle stakeholders samen te brengen om gezamenlijk engagementen aan te gaan rond een leefbaar inkomen en een leefbaar loon in de bananensector. Nederland en Duitsland deden het ons al voor. In eigen land kunnen we wellicht de mosterd halen bij Beyond Chocolate dat ambitieuze doelstellingen naar voren schuift op het vlak van leefbaar inkomen, kinderarbeid en ontbossing. Dringend tijd voor een Beyond Bananas dus!
Nieuwe wetgeving rond oneerlijke handelspraktijken
Door enkel te focussen op vrijwillige initiatieven zoals duurzame certificering en het opzetten van multi-stakeholder platformen, trekken we de kromme situatie echter niet volledig recht. Met betrekking tot oneerlijke handelspraktijken is er nood aan sluitende wetgeving. Deze tandem van vrijwillige initiatieven en een bindend wettelijk kader is essentieel. In 2019 keurde de Europese Unie daarom een richtlijn goed die een beperkte lijst aan oneerlijke handelspraktijken in onze mondiale voedselketens verbiedt. Deze richtlijn dient echter nog door de lidstaten worden omgezet naar nationale wetgeving. Een ideale opportuniteit om meteen een algemeen verbod in te stellen op oneerlijke handelspraktijken, in plaats van er slechts een paar aan te pakken.
Er zijn verschillende redenen waarom dat een goed idee is. Ten eerste vermijdt de wetgever een kat-en-muisspel tussen multinationals, die telkens nieuwe oneerlijke handelspraktijken uitvinden, en de wetgever, die deze nieuwe vormen steeds moet opnemen in de wet. Ten tweede kan een algemeen verbod een afschrikkingseffect creëren. Bedrijven zullen zo proactief hun gedrag aanpassen. Zo vermijden we dure en ingewikkelde rechtszaken. Ten derde levert het Belgische bedrijven een voorsprong op in een groeiende markt van duurzame en ethische consumenten. En ten slotte, maar niet in het minste: overheden dragen de fundamentele verantwoordelijkheid om mensenrechten te beschermen. Alle oneerlijke handelspraktijken onwettig maken is een stap in de goede richting.
Vrijwillige initiatieven alleen kunnen bedrijven niet volledig verantwoordelijk stellen voor hun negatieve impact op boeren en het milieu. Zo’n wijdverspreid en transsectoraal probleem kan niet blijvend gesegmenteerd en facultatief worden aangepakt. Door een algemeen verbod in te stellen op oneerlijke handelspraktijken kunnen we boeren helpen zich te verzetten tegen machtsmisbruik door de voedingsgiganten.
Minister Dermagne, you would have to be bananas not to.
Jonathan Matthysen is Policy & Advocacy Advisor bij Oxfam België. Koen Van Troos is Head of PR and Advocacy bij Fairtrade Belgium.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier