Romeo Castellucci brengt Jeanne d’Arc naar De Munt: ‘Vrouwen zijn de toekomst’

‘Operaregisseur van het jaar’ Romeo Castellucci jaagt de Franse topactrice Audrey Bonnet als Jeanne d’Arc de scène van De Munt op. Naakt. ‘Want Jeanne d’Arc au bûcher gaat over een vrouw die haar lijf in de vrijheidsstrijd gooit.’

Als een schichtige, kalende conciërge in een grijze stofjas schuifelt Audrey Bonnet door het decor – een klaslokaal met beige meubilair en dito muren – tijdens de eerste minuten van Romeo Castellucci’s Jeanne d’Arc au bûcher. Het mannetje veegt rustig tussen de schoolbanken. Maar de bewegingen worden, net als de muziek, almaar driftiger en dreigender. Plots rukt hij het krijtbord van de muur en, vervolgens, de kleren en de pruik van zijn lijf. Daar staat ze. Naakt, met lange bruine haren en een melancholische oogopslag: Jeanne d’Arc. Ze breekt het decor af tot een kale, witte box. De witte vloertegels breekt ze met haar handen open. Tijdens de scènes die volgen, herbeleeft d’Arc de heftigste momenten uit haar leven. Intussen blijft ze graven. Tot ze tijdens de laatste scène neerzijgt in haar zelfgegraven graf. Deze Jeanne d’Arc au bûcher ging in januari 2017 in de Opéra de Lyon in première en speelt binnenkort in De Munt.

Ik ben een eenvoudige jongen, hoor. Ik ben geen intellectueel.

‘Werken in De Munt voelt als thuiskomen’, vertelt Romeo Castellucci aan de telefoon vanuit de Staatsoper Unter den Linden Berlin, waar hij Alessandro Scarlatti’s Il Primo Omocidio ensceneert. De Italiaanse theaterregisseur staat bekend om zijn visueel overrompelende en soms choquerende voorstellingen. Herinner u de februari-avond in 2012 toen deSingel in Antwerpen naar stinkbommen stonk en met protesterende katholieken te kampen had: dat was de memorabele première van Castellucci’s On the Concept of the Face, Regarding the Son of God. Sinds 2011 is hij ook hot als operaregisseur. In dat jaar debuteerde hij in en op verzoek van De Munt met een gestripte versie van Richard Wagners Parsifal. En in 2014 sloeg hij het Brusselse publiek helemaal met verstomming met zijn Orphée et Eurydice. Daarin stuurde hij tijdens elke opvoering een cameraploeg naar een ziekenhuiskamer waar een vrouw met het locked-insyndroom vanuit haar ziekenhuisbed naar diezelfde opera-uitvoering luisterde. ‘Die vrouw was de perfecte, hedendaagse Eurydice’, vindt Castellucci.

Wie is de hedendaagse Jeanne d’Arc?

Romeo Castellucci: Ik betwijfel of het een goed idee is om iemand tot ‘de Jeanne d’Arc van de 21e eeuw’ te bombarderen. Jeanne d’Arc speelde, gesterkt door haar geloof in God, een cruciale rol in de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk (1337-1453) en leidde het Franse leger naar een overwinning in Reims. Ze groeide uit tot een symbool van de vrijgevochten vrouw die zich niet laat imponeren door de mannenwereld waarin ze leeft. Als je het zo bekijkt, is klimaatactiviste Greta Thunberg een voorbeeld van een meisje dat zich met dezelfde verbetenheid tegenover de machthebbers plaatst. Maar ik wil haar niet ‘de nieuwe Jeanne d’Arc’ noemen. Dan belaad ik haar met te veel geschiedenis, symboliek en een noodlot – vergeet niet dat Jeanne d’Arc op haar negentiende op de brandstapel is gestorven.

Waarom koos u voor Arthur Honeggers opera over haar leven?

Castellucci: Zoals altijd bij mijn operaregies was het een opdracht. Serge Dorny, de directeur van L’Opéra National de Lyon, stelde me voor om Honeggers stuk – een oratorium dat hij in 1935 schreef op een libretto van Paul Claudel – te ensceneren. Het eerste wat ik dan doe, is de plaat kopen en er uren naar luisteren. Ik maak geen notities, nee. Ik ben een eenvoudige jongen, hoor. Ik ben geen intellectueel. Ik beslis of ik een opdracht aanvaard op basis van wat mijn hart me ingeeft. Dat hart werd verliefd op die haast meditatieve en toch heel expressieve muziek met veel ruimte voor koor en individuele stemmen. En Claudel vertelt op een heldere manier, in elf flashbackscènes, het heroïsche leven van dit meisje.

U mag dan beweren geen intellectueel te zijn, de details in uw scènebeelden – zoals d’Arcs ijzeren zwaard, de witte roos – verraden veel research.

Castellucci: Nadat ik een opdracht aanvaard heb, duik ik met mijn dramaturg Piersandro di Matteo in de archieven. We bekeken alle portretbeelden die van Jeanne d’Arc te vinden zijn. Maar het meest werd ik geraakt door de verslagen van het proces. In 1431 werd ze door de kerkelijke rechtbank in Rouen beschuldigd van ketterij en ter dood veroordeeld. In een van die verslagen wordt beschreven hoe d’Arc in haar gevangeniscel gedwongen wordt om zich helemaal uit te kleden. Ze staat met haar frêle lijfje voor de gretige ogen van de cipiers. Dat kraakt haar. Die scène zit in het stuk.

Wat deelt u met Jeanne d’Arc?

Castellucci:De liefde voor paarden – al wilde ik eigenlijk voetballer worden! Zie me hier nu zitten, in de Staatsoper van Berlin. (lacht) Ik kon me, net als Jeanne, moeiteloos op mijn witte paard hijsen en gaan rijden. Maar daar houdt de vergelijking op. Die Italiaanse wildebras begreep niets van wat Jeanne d’Arc op haar leeftijd wél begreep. En wat meisjes als Greta Thunberg vandaag begrijpen. (gedecideerd) Vrouwen zijn de toekomst. Zij zullen ons bevrijden van de stoerdoenerij die de wereldpolitiek verlamt. We beleven een historisch kantelpunt. Na eeuwenlange dominantie van mannelijke leiders is het moment aangebroken dat vrouwen de macht nemen.

Ook in de opera? De vrouwelijke regisseurs en operadirecteuren zijn op één hand te tellen.

Castellucci: Dat moet veranderen, ja. Maar we moeten vermijden dat iemand enkel vanwege zijn of haar geslacht gewaardeerd wordt. We moeten het omgekeerde doen van wat Jeanne d’Arc wel moest doen: zij verkleedde zich als man om te kunnen strijden, wij moeten de vrouw in onszelf aanspreken. Weg met het haantjesgedrag, zeg ik. Zet liever in op empathie om de milieuproblemen aan te pakken.

Hebt u ooit overwogen om, net als Jeanne d’Arc, op de barricaden te staan?

Castellucci: Nee. Ik verafschuw de manier waarop de Italiaanse overheid omgaat met de vluchtelingen die met een gammel bootje naar Europa varen. De achterbakse manier waarop Italiaanse politici zich gedragen – of gedroegen, het lijkt iets beter nu -, maakt me woest. Maar ik heb niet het talent om het volk toe te spreken. Het liefst zwijg ik en laat de beelden spreken. Weet u wat zo paradoxaal is aan de kunsten? De schoonheid van de kunsten wortelt in de slechtheid van de mens. Zonder slechtheid geen kunst. Ik tracht om via mijn werk te waarschuwen, te doen nadenken, te enthousiasmeren. Via de kunst kijk je naar jezelf. Via Jeanne d’Arc kijk je naar de held of de lafaard die in jezelf verscholen ligt. Nee, kunst kan de wereld niet veranderen. Maar ze kan wél een individu veranderen.