De Nederlandstalige en Franstalige boekensector waarschuwt de politici die op dit moment onderhandelen over de begroting voor de gevolgen van een btw-verhoging op boeken. ‘In een kenniseconomie zoals de onze is lezen geen luxeproduct, maar een voorwaarde voor vooruitgang’, schrijft Niels Famaey van Groep Algemene Uitgevers.
De federale en regionale regeringen staan voor een gigantische uitdaging: de begroting op orde brengen, en tegelijk een beleid voeren dat inzet op kennis, innovatie, werkgelegenheid en koopkracht. Maar precies die ambities dreigen te worden ondergraven door de mantra ‘iedereen moet inspanningen leveren’ en die enkel te zien als besparingen en extra belastingen. Moeten we niet weten waartoe al die inspanningen zullen leiden?
Geen enkele wind is gunstig als je niet weet naar welke haven je zeilt. Je kan maar zo’n succesvolle samenleving opbouwen als de mensen die erin leven. Daartoe dient kennis, en kennisoverdracht. Onder andere via boeken. Literaire, non-fictie, educatieve, wetenschappelijke, verhalende, over verleden en toekomst. Over kritisch denken.
In een kenniseconomie zoals de onze is lezen geen luxeproduct, maar een voorwaarde voor vooruitgang. In de hele discussie over het al dan niet verhogen van de btw, is het belasten van boeken (en gezonde voeding) de verkeerde hefboom voor wie de samenleving gezonder, sterker en slimmer wil maken. Wie vandaag het gat in de begroting wil vullen met een belasting op kennisproducten en boeken (in al zijn vormen van papier tot e- en luisterboeken), vergroot morgen de kloof in de samenleving – en ziet de economische én maatschappelijke kost over het hoofd.
Op basis van de huidige verkoopcijfers zou een btw-verhoging naar 9% op algemene én educatieve boeken jaarlijks maximaal 21 miljoen euro extra opleveren, maar ook leiden tot 9% minder boekenverkoop (bron: Goudriaan Economics), omgerekend zo’n 2,2 miljoen minder verkochte boeken en bijkomend jobverlies van enkele honderden jobs in België.
De boekensector is een fragiel ecosysteem van uitgeverijen, boekhandels, auteurs, bibliotheken, vertalers en vormgevers dat al zwaar onder druk staat door flinterdunne marges, stijgende productie- en loonkosten en buitenlandse concurrentie in een klein taalgebied. Wil je daar echt verder in snijden en de markt verschralen?
De maatschappelijke kost ligt nog vele malen hoger: een verminderde leesvaardigheid, toenemende ongelijkheid en armoede, een groter wantrouwen in politiek en samenleving, stijgende criminaliteit. Eerder publiceerde PwC al dat laaggeletterdheid de maatschappij exponentieel veel kost. Als we deze Nederlandse studie extrapoleren naar Vlaanderen betekent dat een jaarlijkse en structurele kost van zo’n 425 miljoen euro (lagere belastinginkomsten, hogere uitkeringen, zorg…). De indirecte en immateriële kosten rekent PwC dan nog niet door.
“Boeken belasten is geen begrotings-, maar een ontlezingsmaatregel.”
Een verhoging van de btw leidt tot minder toegang tot kennis voor laaggeschoolden. Uit het onderzoek ‘Wie is de koper?’ (2023 NL) van onderzoeksbureau GfK blijkt dat 57% van de boekkopers laag- tot middenopgeleid is en 25% tot de lagere sociale klasse behoort. Juist deze mensen worden het zwaarst getroffen door de verhoging. Rechtstreeks maar ook via de scholen (die geen btw recupereren) en bibliotheken die nog maar eens geconfronteerd worden met hogere kosten.
Een verhoging zorgt bovendien voor een lagere impact van leesbevorderingsprogramma’s zoals Boekstart en de Jeugdboekenmaand. Leesprogramma’s die nota bene door de (regionale) overheid worden gesteund met flankerende maatregelen terwijl het federale niveau deze inspanningen dreigt teniet te doen.
De Vlaamse leesvaardigheidsscores tonen nu al een negatieve trend. 24% van de scholieren (PISA 2022) haalt het basisniveau lezen niet. Bij volwassenen (PIAAC/PRSL 2021) is bijna 18% functioneel laaggeletterd. Laaggeletterdheid is in Vlaanderen een structureel probleem en je kan er gif op innemen dat we bij de volgende PISA-cijfers (2026) nog wat verder wegzakken in het moeras.
Het is tegenstrijdig beleid dat lezen duurder maakt, en daarmee zijn eigen doelstellingen van kennisspreiding, werkgelegenheid en koopkracht ondermijnt. Het is een maatregel die financieel beperkt bijdraagt maar exponentieel net veel kost aan de sector en vooral aan de samenleving.
“Wie zegt te investeren in arbeid, economie en innovatie kan niet tegelijk de toegang tot kennis moeilijker maken.”
“Iedereen moet inspanningen leveren” klinkt dus fair en zelfs solidair maar is dat niet. Het is vooral een slogan die ons niet noopt om verder te denken dan onze neus lang is. Het is de makkelijkste oplossing, maar de minst effectieve. Na een succesvol Boektopia toont de boekensector hoe ze inspanningen wil leveren. Door beleving, door een waaier aan titels aan te bieden aan jong en oud, door onverminderd dag in dag uit hard te werken met een hart voor boeken. De btw daarop verhogen? C’est une fausse bonne idée.
België zou tot slot met een tarief van 9 procent tot de hoogste categorie in Europa behoren. Binnen de EU ligt het gemiddelde btw-tarief op boeken onder de 6%. Landen als Ierland, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Letland, Noorwegen, en Denemarken hebben hun btw op boeken gewoon afgeschaft, omdat ze snel merkten dat de maatregel economisch én cultureel averechts werkte. Wie kennis en lezen belast, belast de toekomst.
Uitgevers, boekhandels en auteurs – Nederlands- én Franstalig – vragen geen uitzonderingsbehandeling, maar consequentie in beleid. Het behoud of verlagen van de huidige btw op boeken is geen gunstmaatregel, maar een investering in de geletterdheid, de competitiviteit en de democratische weerbaarheid van ons land.
Niels Famaey is directeur van Groep Algemene Uitgevers. Dit opiniestuk schrijft hij namens GAU (Groep Algemene Uitgevers), GEWU (Groep Educatieve en Wetenschappelijke Uitgevers) , Boekhandels Vlaanderen, de VAV (Vlaamse Auteursvereniging), het BoekenOverleg, en in Franstalig België ADEB (de Belgische Franstalige Uitgevers), Le SLFB, La SCAM, Le PILEn, l’APBFB, la FIBBC en Les éditeurs singuliers.
