Als de regering-De Wever op de valreep dan toch een akkoord vindt, staat het in de sterren geschreven dat er aan uw index gemorreld wordt. Wat kan dat betekenen?
Het was een belangrijk onderdeel van het openingsbod dat Bart De Wever als premier ondertussen al enkele weken geleden op tafel legde voor een begrotingsakkoord: een aanpassing van de index. De Wever dacht eerst aan een indexsprong, maar ook andere voorstellen om aan de index te raken liggen op tafel. Als Georges-Louis Bouchez zijn been echt stijf houdt en een btw-verhoging weer van tafel krijgt, kan het zelfs zijn dat een indexaanpassing dat extra moet compenseren.
De index zorgt ervoor dat uw loon automatisch stijgt als ook de levensduurte toeneemt, zodat uw koopkracht niet afneemt door de inflatie. België is daarmee uniek in de wereld, en de Belgen zijn er ook zeer gehecht aan. Een indexsprong, waarbij zo’n loonsverhoging eenmalig wordt overgeslagen, is zowel voor de bedrijven als voor de overheid een besparing. De laatste keer dat er een indexsprong werd doorgevoerd, was in 2015 door de regering-Michel. De vakbonden waren daar toen een grote tegenstander van, en zagen hun kritiek achteraf ook bevestigd. ‘De Nationale Bank heeft de effecten daarvan onderzocht: verwaarloosbaar voor de begroting en desastreus voor de mensen’, zei Bert Engelaar van het ABVV daarover. ‘De competitiviteit van onze bedrijven is niet verbeterd, en het heeft enkel hun winsten doen toenemen. Ook de overheidsfinanciën zijn er daardoor niet op vooruitgegaan: zo’n indexsprong zorgt voor minder inkomsten.’
25.000 euro verlies
Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan de UGent, is ook geen voorstander van een nieuwe indexsprong. ‘De regering-De Wever neemt sowieso al maatregelen die de burger zal voelen’, zegt hij. ‘Moeten we dan nog een extra duwtje krijgen door structureel koopkracht af te nemen? Bovendien zorgt onze loonnormwet er al voor dat de concurrentiekracht van onze bedrijven gevrijwaard blijft.’
Baert ziet één belangrijke reden waarom De Wever per se wil doorzetten met een indexsprong: zo kan hij de effecten van een btw-verhoging counteren. Als een btw-verhoging de prijzen doet stijgen, kan dat leiden tot een hogere inflatie en bijgevolg indexering. ‘Ik begrijp dat dat vermeden moet worden, maar doe het dan op een sociaal verantwoorde manier in plaats van met een algemene indexsprong’, aldus nog Baert.
Mocht u volgend jaar toch twee procent aan geïndexeerd loon aan uw neus voorbij zien gaan, dan bestaat de kans dat u dat effect de rest van uw carrière zult voelen. Het ABVV berekende eerder al dat iemand met een mediaan brutoloon van 3500 euro in totaal zo’n 25.000 euro verliest. De indexsprong van de regering-Michel was ook zodanig ontworpen dat die 2 procent niet later kon worden ingehaald. ‘Dat zijn wel echt theoretische berekeningen’, zegt Geert Vermeir van SD Worx. ‘Het is moeilijk te voorspellen hoe een carrière uiteindelijk zal lopen, dus ook het loon kan er altijd anders gaan uitzien dan verwacht.’
De MR ziet het liefst enkel ambtenaren en mensen met een sociale uitkering een indexsprong krijgen.
De MR ziet het liefst enkel ambtenaren en mensen met een sociale uitkering een indexsprong krijgen. Dat levert de meeste winst op voor de begroting, en spaart iedereen die in de privésector aan het werk is. Alleen is dat een voorstel waar Vooruit dan weer tijdens de onderhandelingen voor gaat liggen.
Week van de waarheid voor De Wever begint slecht: ‘We gaan achteruit, niet vooruit’
Indexsprong XL
Een ander denkspoor is morrelen aan het indexmechanisme zelf. Dat heeft deze regering dit voorjaar al een keer gedaan. Tot dan kregen uitkeringstrekkers een maand nadat de spilindex werd overschreden een loonsverhoging, en de ambtenaren twee maanden later al. Dat is vanaf nu voor allebei pas na drie maanden, waardoor zij later gecompenseerd worden voor prijsstijgingen. Hoe sneller de inflatie door de index in iemands loon wordt doorberekend, hoe beter hij is beschermd.
In de privésector zijn de verschillen in timing groot. In eens sector als de bouw worden werknemers elke drie maanden gecompenseerd voor de index, in bijvoorbeeld gas- en elektriciteitsbedrijven gebeurt dat zelfs elke maand. De meeste bedienden zien hun loon slechts één keer per jaar stijgen – in januari – en de regering zou die afspraak willen veralgemenen voor iedereen. ‘Dat vertraagt de loonaanpassingen tijdelijk’, zegt Tom Dirix van Acerta. ‘Mensen zullen daardoor een deeltje van hun loon rateren in dat jaar.’
Voor zo’n harmonisatie valt wel het een en ander te zeggen: het maakt het systeem eenvoudiger en voorspelbaarder voor werkgevers die weten wanneer de lonen moeten stijgen. Stijn Baert ziet ook geen redenen om deze ‘koterijen’ te laten bestaan, maar het ABVV wil dat ook daar niets aan verandert. ‘Het is een ronduit dom idee om iedereen op hetzelfde moment een indexaanpassing te willen geven’, vindt Engelaar. ‘Nu sijpelt de inflatie op een geleidelijke manier in de economie, terwijl één moment voor iedereen voor een shockeffect kan zorgen.’
Ambtenaren, uitkeringstrekkers en werknemers in een aantal andere sectoren zoals in de zorg werken met een spilindex: zij krijgen een loonsverhoging als de inflatie met 2 procent is toegenomen. Op tafel ligt een voorstel, door Vooruit ondertussen wat kwestieus een indexsprong XL genoemd, om die spilindex voor iedereen te combineren met één jaarlijkse indexering. Met een inflatie van 3,5 procent betekent dat slechts een loonsverhoging van 2 procent, aangezien de spilindex maar één keer werd overschreden dat jaar. Vooruit ziet voor mensen met een brutoloon van 4000 euro al snel een verlies van 750 euro.
Volgens Baert hangt het effect er maar vanaf hoe hoog de inflatie is. ‘Als de inflatie rond de twee procent hangt, waar de ECB altijd op mikt, is er amper een verschilt’, legt hij uit. ‘Maar het is het een of het ander: je kan niet met de spilindex werken en die slechts één keer per jaar doorvoeren. Ofwel pas je de lonen aan elke keer als het leven twee procent duurder wordt, ofwel volgt op een bepaald moment een volledige aanpassing aan de levensduurte.’
Wel hogere maaltijdcheques, of niet?
Mocht er toch een echte indexsprong komen, dan ziet volgend jaar er voor de meeste werknemers niet heel erg rooskleurig uit. De loonnormwet bepaalt dat het loon volgend jaar ook niet mag stijgen naast de index, waardoor werknemers dus niks zullen bijkrijgen. Het enige wat verandert, is de hoogte van de maaltijdcheque: vanaf januari kunnen werkgevers hun medewerkers elke gewerkte dag een cheque van maximaal tien in plaats van acht euro geven. ‘Dat is evenwel nog altijd niet helemaal geregeld’, zegt Dirix. ‘We zijn ondertussen begin november en wij wachten nog altijd op de wetgeving die die verhoging van het maximumbedrag voor maaltijdcheques mogelijk maakt. Ook daarvoor zal men nog een spurtje moeten trekken.’
Zoals al gezegd: veel bedienden zien hun loon elk jaar in januari geïndexeerd. Het is november, dus zo heel ver weg is dat niet meer. Momenteel zijn de prognoses dat die indexering iets meer dan 2 procent zou bedragen, maar dat cijfer wordt pas helemaal aan het eind van december afgeklopt. Kan de regering-De Wever er deze week nog voor zorgen dat die stijging al niet meer doorgaat? ‘Als de regering beslist dat er op één januari een indexsprong komt, voelt deze groep dat pas volgend jaar in 2027’, zegt Geert Vermeir van SD Worx. ‘Als de indexsprong al voor één december is, zullen zij dat gedeeltelijk voelen maar ook nog niet helemaal. Daarvoor is de regering nu al te laat.’
Econoom André Decoster over de begroting: ‘Onze schulden zijn beheersbaar, paniek is niet nodig’