De afgelopen zomer onderzocht de Vrijdaggroep in tien opiniestukken de Belgische veerkracht. François de Lichtervelde en Henriette de Robiano blikken terug op de reeks. ‘Veerkracht is geen luxe voor rustige tijden, maar een buffer wanneer alles wankelt.’
De afgelopen weken ware een aandacht voor de zwakke plekken in ons systeem: cruciale data die in buitenlandse datacenters worden opgeslagen, overheidsdiensten die bezwijken onder efficiëntiedruk, jongeren die weg lijkten te zinken in de schermen waar ze de hele dag op bezig zijn, arbeidsmigratie die onvoldoende geregeld raakt, een industrie die steun verdient zonder illusies over jobs, en een waterbeheer dat te veel vertrouwt op (een illusie van) overvloed.
Machiavelli vergeleek in Il Principe het lot met een woeste rivier die alles meesleurt, behalve waar dijken zijn gebouwd. Zonder voorzorg, schreef hij over het Italië van zijn tijd, blijft er “een vlakte zonder dijk en zonder verdediging”.
Dat beeld is nog altijd actueel, zeker in het land van de Vesder. Crisissen kun je niet beheersen, maar je kunt wel buffers bouwen.
Vijf eeuwen later waarschuwt Mario Draghi opnieuw. De illusie dat Europa’s omvang en oude bondgenootschappen bescherming bieden, is voorbij. In een wereld waarin militaire slagkracht, cruciale technologie en toegang tot grondstoffen macht bepalen, is veerkracht geen luxe maar noodzaak.
Voor België – een kleine, open economie met een gefragmenteerde staatsstructuur – klinkt die waarschuwing des te harder.
Wat betekent veerkracht concreet? Onderhoud van infrastructuur en diensten veiligstellen in plaats van af te wachten. Marges voorzien in sectoren van algemeen belang – tijd, voorraden, competenties – in plaats van telkens te reageren op crisissen. Hervormingen eerst kleinschalig testen en publiek evalueren. Burgers betrekken. En het federalisme benutten als motor voor gezonde competitie, niet als bron van blokkades.
Critici noemen dat te duur of naïef. In werkelijkheid is preventie goedkoper dan herstel. Lokale experimenten kunnen consensus voorafgaan. En collectieve marges zijn onze beste verzekering. Veerkracht is geen luxe voor rustige tijden, maar een buffer wanneer alles wankelt.
België heeft één troef: zijn schaal. We kunnen snel experimenteren met wat grote landen moeilijker opzetten. Er zijn al voorbeelden: het Vlaamse Blue Deal-programma koppelt subsidies aan duurzaam waterbeheer. Een Belgische soevereine cloud ondersteunt de wetenschap. De pandemie maakte het belang van strategische voorraden en reservecapaciteit duidelijk. Steden als Gent, Mechelen en Luik vergroenen pleinen om hitte te temperen. Fragmentarisch, maar veelbelovend: kleinschalige oplossingen testen als opstap naar structurele verandering.
Veerkracht betekent vooruitdenken en marges inbouwen. Als we dat ernstig nemen, stuiten toekomstige vloeden op dijken die we op tijd hebben aangelegd. Laten we vermijden dat wij voor de volgende generaties worden wat Cesare Borgia was voor Machiavelli: het voorbeeld van een macht die dacht dat verworvenheden volstonden, maar instortte omdat ze haar fundamenten verwaarloosde.
Henriette de Robiano is voorzitter van de Vrijdaggroep. François-Guillaume de Lichtervelde is ondernemer en lid van de Vrijdaggroep.