Als de regering-De Wever geen doortastende begrotingsmaatregelen neemt, dreigt de staatsschuld uit de hand te lopen. ‘Ratingbureaus hebben kort geleden hun vooruitzichten voor België op “negatief” gezet’, zegt Jean Deboutte, topman van het Federaal Agentschap van de Schuld.
‘Als de staatsschuld hoger ligt dan 90 procent van het bbp mag je zeggen dat je een hoge staatsschuld hebt’, zegt Jean Deboutte, topman van het Federaal Agentschap van de Schuld. Die instelling ziet erop toe dat België zo voordelig mogelijk kan lenen en dat de schatkist niet zonder geld valt. De Belgische staatsschuld bedraagt 104,7 procent van het bbp (bruto binnenlands product, de waarde van wat we met zijn allen aan goederen en diensten produceren). Dat is dus zeer veel.
‘Met die 104,7 procent heeft België de op drie na hoogste staatsschuld van de eurozone’, zegt Deboutte. ‘Griekenland heeft nog steeds de hoogste staatsschuld, maar ze neemt af. Dan heb je nog Italië, waar de staatsschuld gedurende een paar jaar gedaald is, maar in de nabije toekomst weer licht zal toenemen. Dan volgen Frankrijk en België, waar de staatsschuld het voorbije jaar gestegen is en verder dreigt te stijgen. Binnen de eurozone hebben we dus echt een zeer hoge schuldgraad, die bovendien toeneemt.
Als er niets gebeurt, zal onze staatsschuld volgens de voorspellingen tegen 2030 stijgen naar 120 procent. Hoe erg is dat?
Jean Deboutte: Als onze staatsschuld verder blijft stijgen, zullen we op een bepaald moment een hogere rente moeten betalen omdat de beleggers oordelen dat het risico toeneemt. Dan dreig je in een vicieuze cirkel terecht te komen: je moet meer rente betalen omdat de schuld toeneemt en de schuld neemt toe omdat je meer rente moet betalen. Op termijn krijg je dan te maken met de bekende rentesneeuwbal van het verleden: je moet gaan lenen om de rente te kunnen betalen. Zover zijn we gelukkig nog niet, maar het is uiteraard goed om daar zo ver mogelijk van weg te blijven.
We betaalden vorig jaar 13,8 miljard euro aan rente en de rente stijgt. Waar moet dat eindigen?
Deboutte: Onze rentefactuur loopt inderdaad weer op, nadat die vele jaren daalde. De federale staat België en de regio’s betaalden drie jaar geleden samen 1,6 procent van het bbp aan rente, vandaag 2,4 procent, en in 2030, bij een ongewijzigd beleid en volgens de berekeningen van het Planbureau, 3,3 procent. Dat is een verdubbeling in acht jaar tijd. In procenten zegt dat misschien niet zo veel, maar het betekent dat we vandaag afgerond 14 miljard euro aan rente betalen en dat dit binnen een paar jaar 20 miljard zal zijn.
Dat is heel veel geld.
Deboutte: Het geld dat België aan rente uitgeeft, kan het alleszins niet aan nuttigere zaken besteden. Het Planbureau gaat er in zijn berekeningen van uit dat de Belgische langetermijnrente niet hoger wordt dan 3,3 procent, maar je weet nooit wat er straks gebeurt. We zijn na de financiële crisis van 2008 van de ene in de andere crisis gesukkeld. Het is mogelijk dat er straks een nieuwe crisis opduikt, zodat de overheid weer meer geld moet uitgeven om de economie te ondersteunen, met als gevolg dat de staatsschuld en de rente weer oplopen. Als je al een hoge staatsschuld hebt, is dat geen prettig vooruitzicht.
De vraag is of de regering-De Wever erin slaagt om de nodige maatregelen te treffen om die schuld te verlagen en de overheidsfinanciën op orde te brengen.
Deboutte: Frankrijk heeft recentelijk aangetoond wat er kan gebeuren als je dat niet doet: vorig jaar steeg de rentevoet van onze zuiderbuur in één klap met 0,15 procent, omdat de budgettaire en politieke situatie er niet goed oogden. Ondertussen is de rente in Frankrijk al opgelopen met 0,24 procent. Frankrijk slaagt er momenteel niet in om de nodige maatregelen te nemen om de financiële situatie te keren en betaalt daarvoor een prijs. Het zou toch goed zijn mocht België dat kunnen voorkomen.
‘België heeft nog steeds de reputatie dat het een zeer moeilijke budgettaire situatie kan ombuigen. Het zou goed zijn als we die reputatie nu alle eer aan doen.’
Ratingbureaus als Standard & Poor’s en Moody’s formuleerden al een ‘negatieve vooruitblik’ voor ons land. Volgende maand komen ze met een nieuw rapport. Moeten we een ratingverlaging vrezen?
Deboutte: Beide ratingbureaus hebben nog maar kort geleden hun vooruitzichten naar ‘negatief’ veranderd, Moody’s in oktober 2024 en S&P in april 2025. Het zou kunnen dat ze hun rating volgende maand onveranderd laten, maar een ratingverlaging is een mogelijkheid, hoewel ik het sterk zou vinden mochten ze daar allebei toe overgaan. Zo’n ratingverlaging kan ervoor zorgen dat de rente waartegen we lenen, zal oplopen, dus zo’n verlaging zou geen goed nieuws zijn.
Hoe hoog kan de rente stijgen?
Deboutte: Dat beslissen de beleggers en de financiële instellingen. Zij bepalen tegen welke rente ze ons geld willen verstrekken. We hebben in het verleden in Griekenland, Spanje, Italië en Portugal gezien dat de rente fors kan stijgen als de beleggers het vertrouwen verliezen. Dan kan de rente snel stijgen naar 4 procent en zelfs hoger. Griekenland moest op een bepaald moment 30 procent rente betalen, zoiets betekent in de praktijk dat je niet meer kan lenen. Om toch aan geld te geraken moet je dan een beroep doen op het Internationaal Monetair Fonds of het Europees Stabiliteitsmechanisme, een financieel noodfonds dat leningen verstrekt aan lidstaten van de Eurozone in financiële problemen. Zij verplichten je dan om in ruil ingrijpende beslissingen te nemen om de overheidsfinanciën op orde te brengen. Dat willen we toch nooit meemaken?
Het Planbureau voorspelt, als er niets gebeurt, een tekort van 6,5 procent voor België. Is dat houdbaar?
Deboutte: Ik denk dat iedereen ervan uitgaat dat structurele tekorten van meer dan 5 procent van het bbp, laat staan van 6,5 procent, absoluut niet houdbaar zijn. De norm in de Europese Unie blijft maximum 3 procent, maar er werden tijdelijk uitzonderingen toegestaan omwille van de hogere defensie-uitgaven. Nu, als de overheidsfinanciën op orde gebracht worden, kun je ook vlug in een positieve spiraal terechtkomen. Enkele jaren geleden was de rente die Griekenland, Italië, Spanje en Portugal moesten betalen hoog, zij namen maatregelen en die waren zeker pijnlijk, maar ze zijn er vrij snel door de financiële markten voor beloond. De staatsschuld ligt in die landen nog steeds hoog, maar hun rente is spectaculair gedaald. En aangezien de rente daar daalt, moeten ze minder geld uitgeven aan hun schulden zodat de overheidsfinanciën automatisch verbeteren.
Is het daarom belangrijk dat de regering-De Wever maatregelen neemt zodat iedereen ziet dat het menens is met de afbouw van het begrotingstekort en de staatsschuld?
Deboutte: Ja, België heeft nog steeds de reputatie dat het een zeer moeilijke budgettaire situatie kan ombuigen. In 1993 bedroeg onze staatsschuld 134 procent van het bbp. Dat was toen de hoogste schuldratio ter wereld. We zijn erin geslaagd om ze af te bouwen tot 87 procent in 2007. We hebben toen aangetoond dat we in staat zijn om moeilijke beslissingen te nemen. De beleggers geloven vandaag dat we dit nog steeds kunnen, maar we kunnen niet blijven teren op een reputatie van dertig jaar geleden. Het zou dus goed zijn als we die reputatie nu alle eer aan doen.
