Zoë Frisvold

‘Politieke stilstand in Brussel? Laat burgers het heft in handen nemen’

Zoë Frisvold is lid van de Vrijdaggroep

Het Brusselse Gewest loopt zich vast in de verlamming, met meer dan een jaar zonder een regionaal uitvoerend orgaan. Wat als burgers nu eens het heft in handen nemen wanneer partijen vastzitten?, vraagt Zoë Frisvold van de Vrijdaggroep.

Sinds 2007 heeft België meer dan 1.400 dagen zonder een federale regering gekend. Bijna een kwart van de afgelopen twintig jaar is verstreken zonder echt politiek leiderschap. In 2024 liep het Brusselse Gewest zich vast in de verlamming, met meer dan een jaar zonder een regionaal uitvoerend orgaan.

Deze chronische instabiliteit belet de staat om effectief te handelen in een context van urgentie – budgettair, klimaat, milieu en sociaal. Het zijn de burgers die de prijs betalen. De Belgische democratie raakt uitgeput. Afgelopen mei toonde een nationale enquête aan dat slechts 26 % van de Walen en 33 % van de Brusselaars tevreden zijn met de democratie. In Vlaanderen is een lichte stijging waarneembaar, maar het wantrouwen blijft hoog. Niet te vergeten : sociale media versterken de polarisatie van meningen. Vlaams Belang, nu de tweede Vlaamse partij, is een symptoom hiervan.

De Belgische institutionele complexiteit en het extreem proportionele systeem hebben geleid tot politieke fragmentatie die blokkades in de hand werkt. Wat als deze periodes van regeringsafwezigheid een kans zouden bieden om nieuwe vormen van governance te experimenteren? Een meer veerkrachtige Belgische democratie, waarin burgers het heft in handen nemen wanneer de partijen vastzitten.

Burgerparticipatie heeft beperkte impact

Wat zijn de reeds onderzochte pistes om onze democratie te revitaliseren? De oprichterservaring van G1000, geleid door David van Reybroeck in 2011, heeft instrumenten blootgelegd voor de opzet van participatieve democratie. Met name door middel van het loten van burgers en preferenda – die het mogelijk maken voor iedereen een minder polariserend standpunt in te nemen dan bij referenda.

Vandaag de dag bestaat participatieve democratie in ons land: de permanente burgerdialoog in Oost-België, op lokaal niveau in Vlaanderen, delibererende commissies in Wallonië, en ten slotte de Participatiedienst in het Brusselse Gewest – een echt instrument voor de begeleiding van participatieve democratie in Brussel. Onze hoofdstad heeft zijn eigen permanente klimaatassemblee, een wereldprimeur! Meer recentelijk heeft een initiatief van zes denktanks burgers en experts samengebracht die een hervorming van de financiering van politieke partijen voorstelden.

Deze initiatieven hebben waardevolle aanbevelingen opgeleverd over belangrijke politieke vraagstukken. De afgelopen weken zijn er andere voorstellen opgekomen, zoals de transformatie van de Senaat in een burgerkamer, of de organisatie van een delibererende commissie over het gebruik van de auto in Brussel. Democratische innovatie lijkt werkelijk een nieuwe impuls te krijgen!

Deze mechanismen delen een gemeenschappelijk voordeel: door een directe band tussen burgers en politieke beslissingen te herstellen, buiten de partijpolitieke bril, hernieuwen ze het vertrouwen in democratische instellingen en remmen ze de opmars van populistische retoriek.

Maar hun impact blijft beperkt tot raadgevende aanbevelingen, zonder bindend effect. In het huidige constitutionele kader kan dit participatieve bestuursmechanisme ad interim niet wettelijk verankerd worden en zou het, tenzij via een constitutionele hervorming, alleen een raadgevende functie behouden. Zonder duidelijke juridische kaders zou het preferendum ook spanningen kunnen veroorzaken met bepaalde principes van de democratie, vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Noodmaatregelen door burgers

Waarom zouden we geen burgerovername institutionaliseren bij langdurige politieke blokkades, met de instrumenten van G1000? Vanaf een periode van 100 dagen zonder regering zou een burgerassemblee, getrokken uit het lot, zich vormen om de regering te voeren gedurende de politieke blokkade. Bestaan uit 25 tot 50 burgers die de diversiteit van de bevolking weerspiegelen, zou haar mandaat zijn om noodmaatregelen te formuleren, met de steun van de administraties in lopende zaken.

Een preferendum zou worden georganiseerd om deze voorstellen op bevolkingsniveau te evalueren en goed te keuren, voordat ze naar het Parlement gaan. Dit mechanisme zou de democratische band herstellen en de stilstand doorbreken wanneer een politieke coalitie onmogelijk lijkt.

Dus, tegenover de herhaalde politieke blokkades – een singulariteit maar structureel symptoom van de Belgische democratie – is het niet tijd om een stap verder te gaan? Wat als het ontbreken van een regering geen zwakte meer was, maar de springplank voor een Belgische uitzondering: de institutionele verlamming omvormen tot democratische dynamiek? Een participatief bestuursmechanisme zou een nieuwe, levendige en inclusieve dynamiek kunnen inbrengen, zelfs al is het maar vanwege de symbolische betekenis. Een democratie in beweging, in staat om de hedendaagse uitdagingen aan te gaan.

Partner Content