Hoe fair is het zomerakkoord? ‘Iedereen 100 euro netto meer geven is totaal onverantwoord’

Historicus Philippe Destatte en econoom Kevin Spiritus fileren de plannen op het vlak van pensioenen, arbeidsmarkt en fiscaliteit. ‘De communicatie van Bart De Wever wordt cruciaal.’

‘Het zomerakkoord verdient geen buitensporige verontwaardiging, en ook geen overdreven enthousiasme.’ Philippe Destatte, voorzitter van het prestigieuze onderzoeksinstituut Institut Destrée, blijft de hoffelijkheid zelf. De prominente Waalse regionalist en historicus weegt zijn woorden als hij een oordeel velt over de grote hervormingen van de regering-De Wever zorgvuldig af.

‘Ze spreken over een fundamentele breuk met het verleden,’ zegt Destatte, ‘maar we kennen de impact van de maatregelen nog niet. Neem bijvoorbeeld de beperking van de werkloosheidsuitkering tot twee jaar: die kan iemand naar het leefloon verwijzen, maar ze kan ook iemand terug aan het werk zetten. Vergelijk maar met Frankrijk: in de grensregio Hauts-de-France is de werkloosheid 8,9 procent, terwijl die in Wallonië 7,5 procent bedraagt. En in Frankrijk zijn de werkloosheidsuitkeringen al beperkt.’

Econoom Kevin Spiritus, die woont en werkt in Rotterdam, ziet van boven de Moerdijk hoe in de Wetstraat meerdere heilige huisjes zijn gesneuveld. ‘Wat de regering-De Wever doet, was nog maar enkele jaren geleden ondenkbaar in de Belgische politiek.’

Tien jaar geleden hadden we nog de Zweedse regering van N-VA, CD&V, Open VLD en MR, die wat samenstelling betreft rechtser was dan de Arizona-coalitie van N-VA, Vooruit, CD&V, Les Engagés en MR.

Kevin Spiritus: In de Zweedse regering werden de christendemocraten verlamd door de druk op links. Met Vooruit als linkse partij in de regering is er een betere constellatie om hervormingen door te voeren. En dat geldt niet alleen voor de besparingen op de pensioenen en de werkloosheid, die je eerder op het conto van rechts kan schrijven. Neem de meerwaardebelasting: ja, er zitten nog grote gaten in die taks, maar daarvóór hadden we niets.

Philippe Destatte: Wat mij is bijgebleven uit een studie over sociale cohesie die ik voor het Waalse Gewest heb uitgevoerd: eerder links georiënteerde respondenten zijn zich bewust dat je niet iedereen kunt helpen door budgettaire beperkingen. ‘Als iedereen zich aan de kant van de weg zet, is er niemand meer om de kar te trekken’, hoorde ik ergens, en dat verraste me. Dus ja, zelfs bij links is er een groeiend besef dat er ontsporingen zijn en dat daar een einde aan moet komen.

Verwacht u dan geen massale mobilisatie langs Franstalige kant op 14 oktober, de dag waarop vakbonden en oppositie oproepen om op straat te komen?

Destatte: Dat is zeker mogelijk. Maar wat zal het effect zijn? Bij de stakingen tegen de Eenheidswet in 1960 werd het land, en dan vooral Wallonië, vijf weken platgelegd, maar het plan van de regering werd niet wezenlijk aangepast. De hervorming van de pensioenen en de werkloosheid voorziet wel degelijk in overgangsregels voor wie aan het einde van zijn loopbaan zit. Daarom wordt de communicatie van De Wever cruciaal, hij moet duidelijk maken wat hij wil bereiken. Mensen zijn ontevreden, maar ze begrijpen dat een vervroegd pensioen op 55 jaar niet houdbaar is in de 21ste eeuw. Als De Wever dat niet afdoende kan uitleggen, dan blijft het sociaal klimaat – opgezweept door de PS en PVDA-PTB – verziekt tot het einde van de regeerperiode.

Spiritus: De bevolking moet de hervormingen fair vinden. Neem de pensioenmalus. Die valt heel goed te verdedigen: wie een jaar vroeger op pensioen gaat, en dus een jaar langer van het pensioen geniet, krijgt per maand 5 procent minder. Maar wat ik gek vind, is dat die regel vervalt voor wie 35 jaar minstens halftijds, en in totaal 7020 dagen heeft gewerkt binnen een carrière van 42 jaar. Als die twee voorwaarden zijn vervuld, kan iemand zonder malus vervroegd met pensioen.

Als vrouwen te veel verliezen, wil De Wever zijn zomerakkoord aanpassen: beluister hier de nieuwe aflevering van Tussen Wetstraat en Wall Street

Waarom is dat gek?

Spiritus: De regering maakt zich sterk dat er in de berekening van de malus een correctie komt voor langdurige ziekte. Maar als ziekte niet volledig wordt gelijkgesteld aan gewerkte periodes (zoals bij moederschapsrust of tijdelijke werkloosheid wel het geval is, nvdr), bevoordelen deze criteria mensen die heel hun leven gezond zijn. Zij kunnen immers gratis op vervroegd pensioen, en betalen geen enkele malus na 35 jaar halftijds werken en 7020 dagen in een 42-jarige loopbaan. Terwijl langdurig zieken statistisch gezien natuurlijk een lagere levensverwachting hebben. Ze leven korter, waardoor ze sowieso minder lang van hun pensioen genieten. Zij worden dus dubbel gestraft.

Destatte: Maar als het gaat over de werkgelegenheid, is er met het hervormingspakket van de regering-De Wever wel degelijk reden tot optimisme. Uit de regionale economische vooruitzichten van onder meer het Federaal Planbureau blijkt dat de werkgelegenheidsgraad in Wallonië behoorlijk zal toenemen, tot bijna 70 procent in 2030 voor de bevolking tussen 20 en 64 jaar. Dat betekent plus drie procentpunten, of 77.000 extra mensen aan het werk dankzij de beperking in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen, de hervorming van de pensioenen, de activering van de leefloongerechtigden en de terugkeer naar werk van langdurig zieken. U ziet, er is geen één magische maatregel, alle hervormingen moeten tegelijk werken.

Over werk gesproken: met een rist flexibiliseringsmaatregelen wil Arizona ons land competitiever maken, bijvoorbeeld door de hervorming van de nachtarbeid. ‘De hele e-commerce is aan ons voorbijgegaan’, zei De Wever. ‘Als u die jobs zoekt, vindt u ze net over de grens in Nederland. We staan 10-0 achter.’

Spiritus: In het zuiden van Nederland zijn inderdaad de verdeelcentra van bijvoorbeeld Bol.com, die van daaruit ook België bedienen. Tegelijk leeft in Nederland het debat of we die jobs wel willen. Net als in België zijn hier grote tekorten op de arbeidsmarkt, en die banen in de e-commerce zijn vaak laagbetaald, zonder grote meerwaarde aan de economie. Los daarvan heeft die flexibilisering voor de consument natuurlijk wel een aantal voordelen.

Zoals?

Spiritus: Hier in Nederland is het de normaalste zaak ter wereld dat je om 21 uur een Albert Heijn binnenstapt om iets tegen de hoofdpijn te kopen, waarbij je wordt geholpen door een twintiger met een flexibel baantje. In België sluit alles om 20 uur en hebben apothekers het monopolie over de verkoop van aspirientjes. Dat de supermarkten in België dus een uur langer mogen openblijven – tot 21 uur in plaats van tot 20 uur – vind ik prima.

Destatte: Ik denk dat die flexibilisering positieve effecten zal opleveren. Maar er is één punt waar ik een sterke terughoudendheid voel, en dat is bij de uitbreiding van de werkuren voor studenten tot 650 uur. Studenten zeggen ons vandaag soms dat ze niet naar het examen kunnen komen omdat ze die dag moeten werken. Dat is zorgwekkend.

Dankzij de fiscale hervorming krijgen we er tegen 2029 allemaal zo’n 100 euro netto per maand bij. Juicht u dat toe?

Destatte: Mijn grote bezorgdheid is het effect op onze begroting. De fiscale hervorming kost tegen het einde van de regeerperiode zo’n 4 miljard euro. Daar komen de defensie-uitgaven van 3,7 miljard extra per jaar bovenop. Tegen 2030 spreken we over een tekort van 38,7 miljard euro, vér boven de Europese norm. Hoe ga je dat dichten? Met de meerwaardebelasting komen we er in elk geval niet.

Spiritus: Iedereen 100 euro netto meer geven is totaal onverantwoord. Op dit moment is er helemaal geen koopkrachtprobleem bij de brede bevolking. Het probleem met deze regering is dat ze het budget ver overschrijdt om geld uit te delen dat er niet is. Eigenlijk moeten we het tekort op een gecontroleerde manier naar beneden brengen, zonder heel hard te snijden. Maar nu gaan we net de omgekeerde richting uit. Op een bepaald moment zal Europa ons met de rug tegen de muur zetten. Met populaire maar nutteloze maatregelen maak je de pijn over enkele jaren alleen maar groter.

Destatte: Premier De Wever noemde zijn zomerakkoord de grootste hervorming sinds het begin van deze eeuw. Tussen haakjes: de staatshervorming van 2011-2014 had óók enorme gevolgen voor de sociale zekerheid en de transfers van de federale overheid naar de gemeenschappen en gewesten. Maar goed, iedereen maakt natuurlijk de vergelijking met het Globaal Plan van Jean-Luc Dehaene, de enorme begrotingsoperatie in de jaren 90. Zoals ik zei: naar de echte omvang van de hervormingen is het nog gissen. Dat zal moeten blijken als ze eenmaal in werking treden. Maar het is goed mogelijk dat het begrotingsconclaaf van na de zomer óók een soort Globaal Plan wordt. Om het tekort terug te brengen van 6,5 procent naar 3 procent tegen 2030 zal een tweede hervormingsgolf nodig zijn. Ik vrees dat de regering gewoon geen andere keuze heeft.

Waar kan de regering nog geld zoeken, meneer Spiritus?

Spiritus: De federale regering heeft zelf nog heel weinig marge om te bezuinigen, rekening houdend met stijgende uitgaven in de zorg, pensioenen en defensie. Tegelijk zijn diensten als politie en justitie al te veel uitgekleed. Wat dan wel? Men kan de gaten proberen te dichten in de hervormingen die op stapel staan. Zo trok de Vivaldi-coalitie de pensioenen van de zelfstandigen gelijk met die van werknemers. Maar wat zien we? Hun sociale bijdragen stegen niet mee. Ik weet dat dit gevoelig ligt, maar hogere sociale bijdragen van zelfstandigen zijn een mogelijke inkomstenbron. Ook subsidieert België de tweede pensioenpijler, het aanvullend pensioen, nog altijd zwaarder dan in de rest van Europa – het gaat om maar liefst een half procent van het bbp. Daar valt nog geld te halen. En dan zijn er natuurlijk de deelstaten. Zeker in Vlaanderen zit best nog vet op de soep, maar daarvoor is een nieuwe staatshervorming nodig.

Destatte: Ook Wallonië heeft nog marge, hoor. We blijven 2 miljard euro per jaar uitdelen aan bedrijfssubsidies die vaak nergens voor nodig zijn. Nog eens 1,5 miljard euro gaat naar gesubsidieerde banen. Een ander frappant voorbeeld: het budget van de openbare omroep RTBF bedraagt meer dan 400 miljoen euro per jaar, terwijl het Waalse budget voor onderzoek en innovatie goed is voor maar 350 miljoen euro. Dat zegt genoeg.

Toch nog gunstregime voor pensioenen leerkrachten: ‘Demir heeft zeker met De Wever gebeld’

In Frankrijk wil de regering een ‘solidariteitsbijdrage’ voor de allerrijksten invoeren. Hebben wij een bijkomende rijkentaks nodig?

Spiritus: Zolang je de uitzonderingen in de bestaande belastingen niet wegwerkt, blijf je op een oude fietsband rijden die vol gaten zit. De meerwaardebelasting moet een half miljard euro opbrengen. Dat is niet zoveel, en dat komt omdat die krakkemikkig is uitgetekend. Zo is er een uitzondering voor personen met een aanmerkelijk belang die economisch nergens op slaat (wie meer dan 20 procent van de aandelen van een bedrijf bezit, heeft een vrijstelling van 1 miljoen euro in plaats van 10.000 euro meerwaarde, nvdr).

Die vrijstelling dient toch als geste naar de familiebedrijven?

Spiritus: België blinkt uit in het voortrekken van familiebedrijven. Dat zie je ook in de successierechten, waarbij familiebedrijven kunnen genieten van een verlaagd tarief van de erfbelasting. Die voordelen komen niet voort uit een economische noodzaak, maar dankzij het lobbywerk van enkele bedrijven. Ernst & Young maakte ooit een rapport voor de Nederlandse Federatie voor Familiebedrijven over het woord ‘familiebedrijf’ als marketingterm. Aangezien dat allerlei connotaties oproept – alsof het een gezellige familieboerderij is – kan je de publieke opinie ermee kneden. Terwijl achter onze biergiganten evengoed familieholdings zitten. In Nederland weten we dankzij transparantieverplichtingen tenminste wie er in de lobby zit. In België niet. Je kan alleen maar sterk vermoeden dat de lobby met de MR mee aan de onderhandelingstafel zit.

Tot slot, in de Franstalige pers werd ook vorige week weer gesproken over de ‘flamandisation’ van België. Vervlaamst het federale niveau onder aanvuren van De Wever ten koste van Franstalige landgenoten, meneer Destatte?

Destatte: Dat is onzin. Nog altijd wordt in Franstalig België elke uiting van Vlaams-nationalisme belachelijk of verdacht gemaakt, en niet zelden worden N-VA en Vlaams Belang over dezelfde kam geschoren. Dat discours, afkomstig van het toenmalige FDF in Brussel, wordt vandaag door de linkse Waalse oppositie, met name door de PS, gerecycleerd. En wat met Franstalige journalisten die N-VA-ministers op 21 juli in de val proberen te lokken, door te vragen om ‘Vive la Belgique!’ voor de camera te zeggen? Dat is in de huidige politieke context een vorm van minachting voor Vlaanderen. (lacht) Los van het feit dat het ook gewoon pure folklore is.