Meer geld voor defensie, maar wat is het plan?

België verhoogt versneld zijn budget voor defensie. Maar om wat te doen? Drie defensiespecialisten over wat de militaire prioriteiten zijn of zouden moeten zijn: ‘De vraag die eerst zou moeten beantwoord worden luidt: welke rol willen we spelen in de NAVO?’

De regering-De Wever trekt het budget voor defensie versneld op naar 2 procent van ons bbp tegen eind dit jaar. Dat wil zeggen dat er voor de volgende maanden 4 miljard euro extra geld is. Vervolgens wil de regering tegen eind 2029 het defensiebudget verhogen naar 2,5 procent, wat betekent dat er nog eens  3 miljard per jaar bij komt. 

Als het daarbij blijft, want de verwachting is dat in juni op de NAVO-top in Den Haag zal worden afgesproken dat de NAVO-lidstaten hun defensiebudgetten tegen 2029 moeten optrekken naar 3 procent van het bbp of wie weet nog meer. De vraag is: wat gaat België doen met dat geld? Is er een plan? 

Eerst over het extra geld dat nog dit jaar kan worden uitgegeven. ‘We staan voor een inhaaloperatie’, zegt defensiespecialist Alexander Mattelaer (VUB en Egmont Instituut).

‘Van het defensieplan dat onder de vorige minister van Defensie, Ludivine Dedonder (PS), werd opgesteld is heel wat niet uitgevoerd. Zij kreeg te maken met hoge inflatie en door de automatische loonindexatie moest ze veel meer geld uitgeven aan de lonen van het defensiepersoneel dan gepland, waardoor investeringen achteruit werden geschoven. Met het extra budget kunnen die investeringen versneld worden opgepikt.’

‘De miljarden van Theo Francken: het geld voor Defensie is er al, maar waar is zijn plan?’

Kruisraketten

Minister van Defensie Theo Francken (N-VA) legde op 24 april zijn beleidsnota voor aan de Kamer, met daarin een lijstje van wat hij nog dit jaar wil doen met het defensiebudget. Het is een hele waslijst, met onder meer ook bijkomende steun aan Oekraïne, met gepantserde ambulances, terreinvoertuigen, onbemande vaartuigen, helmen, munitie, nachtzichtapparatuur enzovoorts. 

Een groter dossier in de beleidsnota is dat van het luchtverdedigingssysteem. Dat werd al aangekondigd in het regeerakkoord en de eerste bestelling zou dit jaar nog kunnen gebeuren. NAVO-specialist Herman Matthijs (UGent en VUB): ‘Onze havens zijn niet beschermd, de NAVO-sites zijn niet beschermd, de kerncentrale in Tihange is niet beschermd. De aanschaf van luchtafweer is dan ook zeer belangrijk.’

Zo’n luchtafweersysteem is duur en zal een groot deel van het militaire budget van 2025 opeisen. Ons luchtafweersysteem zou in Benelux-context worden aangeschaft en dus wellicht komen van het Noorse bedrijf Kongsberg Defence & Aerospace, waar Nederland al zijn luchtafweersysteem kocht.

Een ander belangrijk dossier dat dit jaar versneld kan worden afgehandeld is de opbouw van munitiestocks. ‘Dat kan snel gaan,’ zegt Mattelaer, ‘want België hoeft daarvoor niet zelf te onderhandelen met de bedrijven, maar kan die bestelling bij de NAVO-aankoopcentrale plaatsen en die zorgt dan voor de uitvoering.’ Belangrijk in dit dossier is de aanschaf van de JSM-kruisraketten, bestemd voor de F-35-gevechtsvliegtuigen. Ook die kruisraketten zouden bij Kongsberg kunnen worden gekocht. 

‘Het blijft onduidelijk waar de regering de miljarden voor defensie vandaan wil halen’

Tweede brigade

Waar de volgende jaren, vanaf 2026, het geld van defensie naartoe zal gaan, is nog wat flou. Wel is vandaag al duidelijk dat een aanzienlijk deel daarvan de volgende jaren zal gaan naar loon voor het personeel. Vandaag telt defensie 25.000 werknemers en Francken wil dat volgens zijn defensienota tegen 2029 optrekken naar 35.000, waarvan 30.000 militairen en 5000 burgerpersoneel. De loonmassa van defensie zal dus sterk groeien en meer geld van het budget opslorpen. 

Zo werd in het regeerakkoord al de oprichting van een tweede brigade binnen de Landmacht in het vooruitzicht gesteld. In de defensienota van Francken staat dat de bestaande Gemotoriseerde Brigade in Marche-en-Famenne daarvoor zal worden gesplitst en de tweede brigade zal haar hoofdkwartier in Leopoldsburg hebben. Na de splitsing zal elke brigade zo’n 2800 militairen tellen en tegen 2032 moeten dat er 3700 per brigade worden. 

‘Als je zegt meer personeel, zoals het oprichten van een twee brigade, dan zeg je ook meer  infrastructuur, kazernes, informatica enzovoort’, zegt Matthijs, ‘en dat zijn allemaal uitgavenposten.’ Mattelaer vult aan: ‘Onze militaire gebouwen zijn oud en vervallen, onze communicatie- en informaticasystemen zijn niet van deze tijd. Met de uitbreiding zal het leger ook meteen de stap van de 20e naar de 21e eeuw moeten zetten.’

Gevechtsvliegtuig F-35

Naast meer geld voor het personeel is er nog een ander zwaar dossier dat de volgende jaren geld zal opslorpen: de aankoop van gevechtsvliegtuigen. België heeft in 2018 34 F-35-toestellen besteld bij het Amerikaanse bedrijf Lockheed Martin. ‘Eigenlijk hebben we te weinig gevechtsvliegtuigen’, zegt Mattelaer. ‘Ooit hadden we 160 F-16’s, en de NAVO wou vier jaar geleden al dat we 45 F-35’s zouden aanschaffen.’

‘Volgende maand komt de NAVO met het nieuwe lijstje wat ze verwacht van de lidstaten’, vervolgt Mattelaer, ‘en het laat zich raden dat ze aan België zal vragen om ervoor te zorgen dat ze meer dan 45 gevechtsvliegtuigen kan inzetten. En als we meer vliegtuigen aankopen, moet de infrastructuur volgen: misschien dat we die vloot dan beter over twee basissen verspreiden? Misschien moeten er shelters worden gebouwd om de vliegtuigen goed te beschermen?’

Matthijs: ‘De aanschaf van nieuwe gevechtsvliegtuigen zal zeker aanleiding geven tot politieke discussie: gaan we opnieuw F-35’s kopen nadat de Amerikaanse president Donald Trump ons wou treffen met invoertarieven? Je zou bijvoorbeeld ook Rafales kunnen kopen bij het Franse Dassault, maar dan zit je wel met twee soorten vliegtuigen en twee opleidings- en onderhoudsprogramma’s, wat alles nóg duurder zou maken.’ 

Mattelaer gaat ervan uit dat we meer F-35’s zullen aanschaffen: ‘Die aankoop is voor onze diplomatieke positie binnen de NAVO uiterst belangrijk en het is ook de enige echt grote grote bijdrage die we op korte tijd kunnen leveren, de levertermijn van de F-35’s bedraagt drie jaar.’

Arizona is het eens over aankoop luchtafweer en extra F-35’s

Rolverdeling

In het regeerakkoord werd ook al aangekondigd dat er meer zal worden geïnvesteerd in cyberbescherming en in de defensienota wordt dat onderstreept: ‘Defensie zal haar cyberverdedigingscapaciteiten blijven uitbreiden en tegelijkertijd investeren in middelen voor elektronische oorlogvoering en kunstmatige intelligentie’..

Matthijs: ‘Ons leger heeft een sterke dienst voor cybersecurity, maar die zal inderdaad sterk moeten worden uitgebreid, omdat ons land met de hoofdkwartieren van de Europese Unie, de NAVO en andere internationale instellingen het kruispunt is van veel databanken. Daarom is dit ook een topprioriteit.’ Uitbreiding van de cyberbescherming vraagt dure, hoogtechnologische apparatuur én gespecialiseerd personeel, dat ook door privébedrijven erg gegeerd is. 

Onderzoeker Europees defensiebeleid Michelle Haas (UGent) onderstreept de urgentie: ‘Het uitgangspunt is duidelijk: er is verhoogde dreiging vanuit Rusland en daarom is er meer militaire capaciteit nodig en die moet worden verdeeld onder de NAVO-lidstaten. Meer geld voor defensie is de logica zelve, het huidige budget schoot tekort. Nu vaststaat dat het budget voor defensie wordt opgetrokken, is het inderdaad uitkijken waar dat geld aan zal worden besteed.’

‘Ondertussen zou toch een andere vraag moeten worden beantwoord’, benadrukt Haas. ‘Welke rol wil België binnen de NAVO spelen? Wat wordt daarbij van België verwacht? Het klopt dat dit voor een deel door de NAVO aan ons wordt opgelegd, maar je kunt als lidstaat natuurlijk ook zelf richting geven. Die oefening moet België eerder maken.’

Drones

‘Investeren in de kennis en productie van drones zou volgens mij een heel strategisch slimme keuze zijn voor België’, vervolgt Haas. ‘Drones zijn extreem belangrijk geworden op het slagveld, ondertussen is de NAVO die trein aan het missen. In die niche zou België een vooraanstaande rol kunnen spelen, het hoeft niet altijd te gaan over zware investeringen zoals gevechtsvliegtuigen of mogelijk tanks in de toekomst.’ Matthijs: ‘Ik hoor dat bij onze bedrijven heel veel belangstelling bestaat voor het produceren van drones, dus dat is zeker iets waar België op kan inspelen.’

Bovendien moet er ook gekeken worden naar samenwerkingsverbanden met onze buurlanden, onderstrepen de defensiespecialisten. De Belgische en Nederlandse marine bijvoorbeeld werken al langer samen. Met het ‘Capacité Motorisée’ (CaMo) werkt onze landmacht sterk samen met Frankrijk, al kwam dat partnerschap vorige week in opspraak. 

Dat gebeurde nadat een ontwerptekst van het Rekenhof was uitgelekt waarin staat dat de totale factuur van de in 2018 aangekochte gepantserde voertuigen in Frankrijk – de Griffons en Jaguars – oploopt tot 14,4 miljard euro. Dat is bijna het tienvoud van de oorspronkelijke aankoopprijs van 1,5 miljard. Volgens sommigen werd ons land daarbij ‘gerold’, premier Bart De Wever (N-VA) hield het erbij dat er momenteel een onevenwicht is in de maatschappelijke return voor de Belgische industrie van de Frans-Belgische samenwerking.

In het regeerakkoord staat dat naast een verdere uitbouw van het partnerschap met Frankrijk in het CaMo-project de regering ook wil inzetten op een ‘versterkte Benelux-samenwerking’, om zo onder meer de ‘samenwerking op vlak van de marine te verdiepen, een gezamenlijk luchtafweersysteem uit te bouwen, naar een diepgaandere samenwerking van de luchtcomponenten te gaan en de samenwerking rond de special forces te versterken. Ook op vlak van cyberveiligheid en de ruimte intensiveren we onze samenwerking.’ Matthijs: ‘Aan goede voornemens geen gebrek, we zullen zien wat er concreet van komt.’