De regering-De Wever is op zoek naar 10 miljard euro om onze overheidsfinanciën enigszins terug op de sporen te zetten. Maar zijn die er echt zo slecht aan toe? Is de Belgische overheidsschuld problematisch? Volgens de Nationale Bank is de voortdurende stijging van de schuldgraad op middellange termijn inderdaad onhoudbaar.
België torst een overheidsschuld van 104 procent van het bruto binnenlands product (bbp, wat we met zijn allen aan goederen en diensten in één jaar produceren). ‘Als de staatsschuld hoger ligt dan 90 procent van het bbp mag je zeggen dat je een hoge staatsschuld hebt’, zei Jean Deboutte, topman van het Federaal Agentschap van de Schuld, onlangs in Knack.
Die schuldgraad van 104 procent voor België is de op drie na hoogste van de eurozone. Griekenland heeft nog steeds de hoogste staatsschuld, maar ze neemt af. Dan heb je nog Italië, waar de staatsschuld gedurende een paar jaar gedaald is, maar in de nabije toekomst weer licht zal toenemen. Dan volgen Frankrijk en België, waar de staatsschuld het voorbije jaar gestegen is en verder dreigt te stijgen.
De druk op de Belgische overheid om de volgende jaren nog meer geld uit te geven is immers hoog, als gevolg van onder meer de vergrijzing van de bevolking, de kosten in verband met de klimaatverandering en de hogere uitgaven voor defensie. Conclusie van Deboutte: ‘Binnen de eurozone hebben we dus echt een zeer hoge schuldgraad, die bovendien toeneemt.’
Dubbel zo hoge schuldgraad
Dan is de voor de hand liggende vraag: is die Belgische overheidsschuld houdbaar? Soms hoor je immers zeggen dat onze schuldgraad dan wel zeer hoog mag zijn, maar dat dit geen probleem vormt. Daarbij wordt verwezen naar andere geavanceerde landen die nog een veel hogere schuldgraad hebben dan België. Dat geldt niet alleen voor Frankrijk (113 procent) en Italië (135 procent), maar ook voor bijvoorbeeld de Verenigde Staten (122 procent) en Japan (236 procent).
Als de schuldgraad in al die landen hoger ligt dan in België, en in Japan zelfs het dubbele bedraagt van bij ons, waarom maken we ons dan zorgen? Waarom zou de schuldgraad van 104 procent voor ons land problematisch zijn? Waarom zou onze schuldgraad ook niet tot boven de 200 procent kunnen stijgen, zonder dat we in de problemen komen? Waarom moet die zo dringend worden afgebouwd? Waarom moet de regering-De Wever daarvoor ingrijpende maatregelen nemen?
Bagatelliseren schuldgraad
De Nationale Bank publiceert nu een studie waarin ze de schuldgraad van België vergelijkt met die van Frankrijk, Italië, de VS en Japan. Eerste vaststelling: al die landen, met uitzondering van Japan, hadden vorig jaar ook een hoog tekort. Dat betekent dat zonder maatregelen de schuldgraad allicht zal blijven stijgen.
Dat is een belangrijk inzicht van de Nationale Bank: je moet niet alleen kijken naar het cijfer van de huidige schuldgraad, maar ook naar de schulddynamiek, zoals ze dat noemt: hoe zal de schuldgraad zich de volgende jaren ontwikkelen?
Volgens de Nationale Bank is de schulddynamiek het meest verontrustend in de VS: ‘De schuldgraad zal daar naar verwachting het sterkst stijgen, vooral als gevolg van de aanhoudend grote primaire tekorten.’ Het primair tekort is het begrotingstekort zonder de rentelasten. Maar de VS domineren economisch nog steeds de wereld. Ze kunnen tegen een stootje omdat Amerikaans overheidspapier – obligaties die de Amerikaanse overheid uitgeeft om haar uitgaven te financieren – nog steeds de meest gewilde veilige belegging is. Het buitenlands geld stroomt op die manier de VS binnen.
In Japan vormt de zeer hoge overheidsschuld een groot risico, aldus de Nationale Bank. Maar Japan kan terugvallen op de eigen bevolking die veel spaart en investeert, en daarnaast houdt ook de Japanse overheid grote financiële belangen aan. In tijden van nood zouden financiële problemen dus door Japan zelf kunnen worden opgelost. ‘Het bagatelliseren van de risico’s voor de houdbaarheid van de Belgische schuld door te verwijzen naar de schuldratio van Japan, die twee keer zo hoog is, is dan ook een zeer eenzijdige beoordeling’, vindt de Nationale Bank.
Zorgwekkend
Hoe zit het met België? De Nationale Bank stipt aan dat het bedrag dat België jaarlijks moet gaan lenen om zijn begrotingstekort te financieren en om vervallen schulden te herfinancieren een pijnpunt is: ‘Een belangrijke kwetsbaarheid vloeit voort uit de hoge bruto financieringsbehoeften van het land van ongeveer 20 procent van het bbp.’
Verder concludeert de Nationale Bankt dat onze hoge schulden op termiijn niet houdbaar zijn: ‘Uitgaande van een ongewijzigd beleid is de scherpe stijging van de schuld van België in het komende decennium zorgwekkend, wat wijst op hoge risico’s voor de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn. Die zijn het gevolg van een zwakke begrotingssituatie bij aanvang en stijgende rentelasten en kosten verbonden aan de vergrijzingskosten, ook al zijn die laatste ongeveer gehalveerd dankzij hervormingen die in 2025 zijn doorgevoerd.’ Het gaat hier om de hervormingen van de pensioenen en de sociale en werkloosheidsuitkeringen die de federale regering-De Wever wil doorvoeren.
Geloofwaardig begrotingsbeleid
Los van die voorgenomen maatregelen dringen zich dus nog andere regeringsmaatregelen op en dat kan ook, volgens de Nationale Bank: ‘De indrukwekkende schuldvermindering van België in de periode 1993-2007 toont aan dat het land in staat is om daar iets aan te doen. Maar het zal vandaag de dag wellicht moeilijker zijn om de inspanningen uit het verleden te evenaren, gezien de druk op de uitgaven vanuit talrijke hoeken en de beperkte groeivooruitzichten.’
Volgens de Nationale Bank is er geen onmiddellijke dreiging voor de vijf onderzochte landen en dus ook niet voor België, maar ze waarschuwt duidelijk: ‘Een aanhoudende stijging van hun schuldratio’s, die al hoog zijn, zal op middellange tot lange termijn onhoudbaar zijn (…) Dit onderstreept het belang van een geloofwaardig en verstandig begrotingsbeleid, ook op middellange tot lange termijn.’ Voor zover ze het nog niet zou weten, is het duidelijk dat de regering-De Wever een heel grote verantwoordelijkheid heeft.