‘De democratie staat onder druk, maar haar lot ligt niet enkel in de handen van politici, rechters of de pers. Ook op de werkvloer wordt het verschil gemaakt’, schrijft Stan De Spiegelaere. Werknemers die democratische besluitvorming op het werk ervaren, zijn meer ook betrokken in de politieke democratie. Personeelsbeleid en sociaal overleg hebben dus een rol te spelen in de redding van de democratie.
Wie het nieuws volgt kan moeilijk positief blijven over de staat van de democratie in de wereld. Elke dag lijkt het huis van democratie verder af te brokkelen, zelfs in een van oudsher institutioneel gevestigde democratie als de Verenigde Staten. Wat ooit ondenkbaar leek – de weinig subtiele ontmanteling van het democratisch bestel – lijkt steeds aannemelijker
Vandaag is het de internationale dag van de democratie, een dag dus om even uitgebreid stil te staan bij de staat van de volksvertegenwoordiging en na te denken over hoe we ze kunnen versterken. Want dat blijkt nodig. Het huis van de democratie bestaat uit bakstenen en cement. De stenen zijn de instituties en regels, de verkiezingen, rechters, ambtenaren en wetten. Het cement, wat het hele complex samenhoudt, dat zijn wij. Wij allemaal. Zonder democraten, zonder burgers die geloven in het belang van de instellingen, is het paleis van de democratie gewoon een ordinaire hoop stenen.
De universele verklaring van de democratie maakt die analyse: een actief middenveld is essentieel voor een gezonde democratie, net als burgers die ten volle kunnen participeren. Dat cement, die democraten, die worden gevormd op de school, in het middenveld en door de vierde macht van de pers, maar ook op het werk, op de werkvloer. Daar spenderen we het merendeel van onze actieve tijd en leren we onze mening vormen, argumenteren, compromissen maken en ze vervolgens ook na te komen.
Of niet natuurlijk. Op nogal wat werkplaatsen is er weinig tot geen inspraak op het werk. Nieuwe cijfers van de laatste Europese Working Conditions survey, rond arbeidsomstandigheden tonen aan dat ongeveer de helft van de Belgische werknemers nooit, zelden of maar soms betrokken wordt bij beslissingen op het werk. Beslissingen die hen nochtans rechtstreeks aanbelangen.
Ook blijkt dat er heel grote verschillen zijn tussen werknemers. Waar bijna alle ‘managers’ en ‘professionals’ veel betrokken worden, is dat veel minder het geval voor machinearbeiders, en werknemers in de transport of distributiesector.
Uit een andere survey blijkt dat één op vier Belgische werknemers zich ‘genegeerd’ voelt als het gaat over beslissingen op het werk. En mensen negeren is schadelijk voor de ontwikkeling van een democratische cultuur. Werknemers naar wie niet geluisterd wordt op het werk, blijken ook minder te geloven in het belang van democratie in de politiek en minder vertrouwen te hebben in de democratische instellingen. Mensen negeren op het werk is dus met democratisch vuur spelen.
Gelukkig is het omgekeerde evenzeer waar. Uit experimenteel onderzoek blijkt dat werknemers die amper zes weken lang meer inspraak kregen, een democratisch turbo kregen. Ook buiten het werk gingen ze op zoek naar inspraak en waren ze veel kritischer voor het idee van een sterke leider.
Qua sociale return on investment (omdat Engels nu eenmaal en vogue is in personeelsbeleid) kan dat tellen. De gemiddelde workshop email beheren of stressmanagement verbleken dus bij het nut en de noodzaak van meer inspraak en democratische training op de werkvloer.
Naast de bekende People, Planet & Profit moeten we daarom de P van Participatie of Politiek toevoegen aan de taken van de personeelsdienst. Bedrijven zijn namelijk geen eilanden en werknemers zijn ook burgers die betrokken willen worden bij de besluitvorming op het werk. Ze daadwerkelijk betrekken zorgt bovendien voor een democratisch dividend.
De democratie redden gebeurt dus ook op de fabrieksvloer, op kantoor en in de wandelgangen van organisaties. Het is geen ver-van-ons-bed show, of een bekommernis voor het journaal van 19 uur, maar moet bovenaan de takenlijst staan van politici en vakbonden, maar evenzeer van die van personeelsmanagers en werkgevers. De democratie, en dus ook hun onderneming, zal hen dankbaar zijn.
Stan De Spiegelaere is gastprofessor aan de UGent, werkt bij UNI Europa en is kernlid van Denktank Minerva. In November publiceert hij ‘Mondige burger, stille werker? Waarom de redding van de democratie begint op het werk’ bij EPO uitgeverij.