‘Als een liberale partij vandaag de dag relevant wil blijven, moet dus het geweer van schouder veranderen. Niet vertrekken van het idee dat de wereld vanzelf liberaal is, maar van de vaststelling dat ze dat níét is – en dat net daarom liberale antwoorden broodnodig zijn’, schrijven Maarten De Bousser en Thibault Viaene van het LVV. De komende dinsdagen maken ze dit concreet aan de hand van verschillende beleidsdomeinen.
De verklaringen voor de neergang van Open Vld zijn ondertussen tot vermoeiens toe herhaald: te lang in de regering, te veel geruzie, te weinig heldere boodschappen. Maar wie het qua analyse daarbij houdt, kijkt weg van een fundamenteler probleem. De crisis is niet enkel politiek, maar ook ideologisch. Het liberalisme is anno 2025 zijn vanzelfsprekendheid kwijt – nationaal én internationaal.
Internationaal fietst het liberalisme met de wind op kop. Decennialang kon het meeglijden op een onderstroom van vooruitgangsoptimisme. Globalisering en vrijhandel zouden welvaart en vrede brengen. Maar dat vertrouwen wordt op de proef gesteld. De ene schok volgde de andere op: een financiële crash, migratiestromen, internationale conflicten, pandemieën, klimaatverandering. Elk van die crisissen heeft het geloof in liberale oplossingen beschadigd.
De liberale wereldorde, gebouwd op multilateralisme en openheid, wordt ondermijnd door regimes die economische vrijheid als strategisch wapen inzetten. Rusland. China. En ja, ook de Verenigde Staten onder Donald Trump. Europa, intussen, twijfelt. Het oude geloof dat handel vanzelf tot vrede leidt, klinkt vandaag als een slogan uit een ander tijdperk. Liberalen die ooit vurig pleitten voor open grenzen en globalisering, moeten zich herbezinnen.
Nationaal oogt het plaatje al even onrustwekkend. België heeft vandaag de twijfelachtige eer om de zwaarst belaste burger in de westerse wereld te huisvesten — na een kwarteeuw van regeringsdeelname door liberale partijen. Dat is geen louter gevolg van politieke fouten.
Het wijst op een dieper probleem: een cultuur waarin de overheid niet langer wordt gezien als vangnet, maar als oplossing van alles . De droom van een slankere, efficiëntere staat is verdrongen door de logica van subsidies, belastingen en regeltjes. En de liberale partijen die ooit beloofden daar weerstand aan te bieden, werden stilaan zelf onderdeel van dat systeem.
De klassieke liberale uitgangspunten – vrijheid, zelfbeschikking, marktwerking, een sobere overheid – zijn geen breed gedragen principes meer. Ze worden uitgedaagd, geproblematiseerd, soms ronduit verworpen.
De oorzaak is de hardnekkige misvatting dat diep vanbinnen elke mens een liberaal is. Dat de liberale reflex universeel is. Dat vrijheid en democratie zo onweerstaanbaar zijn dat ze vroeg of laat overal vanzelf wortel schieten. In Vlaanderen vertaalde zich dat bijvoorbeeld in de idee dat de grondstroom liberaal is. Ook internationaal leefde die gedachte sterk, aangewakkerd door momenten van hoop, zoals tijdens de Arabische Lente.
Dit heeft liberalen gemakzuchtig gemaakt, blind voor de realiteit. Als iedereen in se liberaal is, dan volstaat het om goed te communiceren — geen nood aan goed beleid of ideologische diepgang. In eigen land leidde dat tot een merkwaardige paradox: terwijl liberale partijen steevast deelnamen aan de macht, groeide het overheidsbeslag jaar na jaar. De Vlaamse grondstroom liberaal? Think again. En internationaal? Daar bleek de Arabische Lente geen opmaat tot mondiale democratisering, maar een complete deconfiture.
Als een liberale partij vandaag de dag relevant wil blijven, moet dus het geweer van schouder veranderen. Niet vertrekken van het idee dat de wereld vanzelf liberaal is, maar van de vaststelling dat ze dat níét is – en dat net daarom liberale antwoorden broodnodig zijn. In plaats van te dromen over een samenleving die onze principes al deelt, moeten we ze opnieuw uitleggen, verdedigen en toepassen, ook als dat botst met de tijdsgeest.
Want precies in een wereld die hunkert naar controle en overheidsingrijpen, heeft het liberalisme iets te bieden. Tegen de tijdsgeest ingaan kan paradoxaal genoeg de groeimotor zijn.
Een vrije, welvarende samenleving vergt een overheid die focust op haar kerntaken, vertrouwen schenkt aan mensen en hen de vrijheid geeft om te ondernemen en te innoveren. Tegelijk moeten we blijven verdedigen dat vrije markten en internationale samenwerking verdedigbare keuzes zijn – keuzes die kracht en overtuiging vergen, omdat de wereld ze niet langer als norm beschouwt.
In de komende tien weken zoomt het LVV telkens in op één specifiek beleidsdomein. Elk stuk vertrekt vanuit een actueel thema van migratie tot defensie, en stelt zich daarbij drie vragen. Waarom is dit onderwerp voor liberalen relevant? Wat is het centrale probleem? En welke antwoorden biedt een hedendaags liberalisme?
Het Vlaamse liberalisme kreeg de afgelopen tijd enkele rake klappen. Daarom bracht het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) in mei een brede groep liberalen samen voor een Staten-Generaal. Een denktraject over wat een eigentijds liberalisme vandaag moet betekenen. Wat daaruit groeide, kan u hier de volgende dinsdagen lezen.
