Zijn vrouwen onevenredig hard de dupe van de hervormingen in het zomerakkoord van Arizona? De vakbonden, de Gezinsbond, sommige experts en zelfs premier Bart De Wever zelf vrezen van wel.
‘Noem mij gerust een oude feminist,’ zegt Thierry Bodson, voorzitter van de socialistische vakbond ABVV, ‘maar de regering-De Wever is een ramp voor vrouwen.’
Met name sommige geplande pensioenmaatregelen zijn volgens Bodson een vrouwonvriendelijke draak. Zo berekende het Planbureau dat een op de twee vrouwen die vanaf volgend jaar vervroegd met pensioen willen, een pensioenmalus of korting te slikken krijgt. Daarbij wordt afhankelijk van het geboortejaar, in de jaren dat mensen vóór de wettelijke pensioenleeftijd met pensioen gaan, per jaar tussen 2 en 5 procent van het pensioenbedrag afgetrokken.
De hoofdreden waarom vrouwen meer de klos dreigen te worden? Vrouwen werken veel meer deeltijds dan mannen (40 procent van de vrouwen, tegenover 12 procent van de mannen).
Om vanaf 2026 vervroegd met pensioen te kunnen en aan de pensioenmalus te ontsnappen, moet iemand 35 jaar minstens halftijds (156 dagen) hebben gewerkt én gedurende de hele loopbaan 7020 dagen. ‘Het is dus een dubbele voorwaarde,’ zegt Thierry Bodson. ‘Want met 35 jaar halftijds kom je slechts aan 5460 dagen.’
Tellen ook mee als gewerkte dagen: zorgverlof, moederschapsverlof, militaire dienst en tijdelijke werkloosheid. Over het gewicht van langdurige ziekte is nog discussie. De regering-De Wever stelt een ziektecorrectie in het vooruitzicht, om de impact van langdurige ziekte op een mogelijke malus te verzachten en plant overleg met de sociale partners. ‘Maar dit betekent sowieso dat ziekte slechts gedeeltelijk zal meetellen’, zegt Bodson.
‘Er wringt iets bij het ingrijpend en retroctief veranderen van de pensioenregels. Je kunt je loopbaan niet overdoen.’
En hoe dan ook wordt het voor mensen die heel hun carrière halftijds hebben gewerkt, en dat zijn veel meer vrouwen dan mannen, zo goed als onmogelijk om nog vervroegd met pensioen te gaan, betoogt Bodson. ‘Wie werkt met dienstencheques heeft een contract van gemiddeld 20 à 22 uur per week. Al die mensen, en 90 procent daarvan zijn vrouwen, zullen het heel moeilijk krijgen om nog in aanmerking te komen voor een vervroegd pensioen, en zeker voor een vervroegd pensioen zonder malus.’
Ook wijst Bodson erop dat vrouwen gemiddeld wat vaker langdurig ziek zijn dan mannen. Dat heeft te maken met burn-out, met zware beroepen in de zorg of de schoonmaak, en met de combinatie werk en gezin. ‘Ik las onlangs ook een studie over een helaas stijgende trend, namelijk dat vandaag maar liefst één vrouw op de zeven in België borstkanker krijgt, wat uiteraard vaak leidt tot langere ziekteperiodes. Gaan we die vrouwen daarvoor ook nog eens straffen in hun pensioen?’
Hoe fair is het zomerakkoord? ‘Iedereen 100 euro netto meer geven is totaal onverantwoord’
Zeven hoofdzonden
Jef Maes, auteur van het boek Onze sociale zekerheid en gewezen directeur van de ABVV-studiedienst, legt uit dat de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen vandaag 23 procent bedraagt – bijna 500 euro per maand. Mannen hebben een gemiddeld pensioen van 2100 euro, vrouwen van 1600 euro. ‘Maar tussen 2020 en 2023 is die pensioenkloof vrij snel van 28 naar 23 procent gedaald. Dat was het werk van de vorige regering, die het minimumpensioen heeft verhoogd en geregelde welvaartsaanpassingen heeft doorgevoerd, maatregelen die vooral vrouwen ten goede zijn gekomen. Nu gaat men het omgekeerde doen – de welvaartsenveloppe is geschrapt – en de pensioenkloof opnieuw vergroten,’ zegt Maes.
De pensioenkloof tussen mannen en vrouwen ligt voor 7 procent aan het feit dat vrouwen per uur minder verdienen dan mannen, omdat ze werken in minder goed betaalde sectoren, en voor 16 procent aan het feit dat ze minder uren werken. De belangrijkste reden waarom vrouwen minder werken, zo blijkt uit enquêtes van Statbel, is de zorg voor kinderen en, vaak vergeten in het publieke debat, op latere leeftijd ook de zorg voor zieke ouders. Acht op de tien mantelzorgers in Vlaanderen zijn vrouwen.
Jef Maes, die de regering-De Wever op sociaal vlak ‘de slechtste regering sinds de Eerste Wereldoorlog’ noemt, vindt het zomerakkoord naast asociaal ook uitgesproken vrouwonvriendelijk. ‘De Wever wéét ook dat vrouwen disproportioneel gestraft zullen worden, want zijn studiedienst – het Planbureau – heeft dat uitvoerig berekend.’
Maes spreekt van de ‘zeven hoofdzonden van Arizona tegen vrouwen’, en dan gaan de belangrijkste zonden over de pensioenen. ‘Om te beginnen is er die pensioenmalus natuurlijk’ zegt Maes. ‘We zullen zien wat het effect is als ziekte toch een stukje wordt meegeteld. Maar hoe het ook zij: vooral vrouwen zullen erdoor worden getroffen.’
Maes tilt ook zwaar aan de geplande afbouw van het overlevingspensioen, een bescherming voor de langstlevende echtgenoot, vooral bedoeld om mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt, zoals deeltijds werkende vrouwen en huisvrouwen, te beschermen. ‘Als de man sterft, krijgt de vrouw het pensioen van de man. Dat pensioen gaat men nu afbouwen in de periode vóór de wettelijke pensioenleeftijd, nu 66 en straks 67 jaar. Neem een deeltijds werkende poetshulp of caissière. Haar man sterft op het moment dat zij 57 jaar oud is. Zij zal met deze hervorming geen overlevingspensioen meer krijgen, maar een overgangsuitkering van twee jaar en daarna moet ze zich maar zien te beredderen. Wie ontvangt vandaag dat overlevingspensioen? Dat zijn voor 94 procent vrouwen.’
In dezelfde categorie: de afschaffing van het echtscheidingspensioen, dat ook vooral vrouwen met lage inkomens beschermde. De vrouw ontving daarbij voor de getrouwde jaren een pensioen berekend op basis van het pensioen van haar man. ‘Het komt erop neer dat deeltijds of niet-werkende vrouwen wier man overlijdt of weggaat voortaan onbeschermd zijn’, vindt Maes.
Nog een hoofdzonde jegens de vrouwen is volgens Maes het begrenzen, in de toekomstige berekening van de pensioenen, van de zogenaamde gelijkgestelde periodes (periodes die geen effectief gewerkte uren zijn maar wel volwaardig meetellen voor het pensioen) tot 20 procent van de loopbaan. ‘Vandaag bedragen die gelijkgestelde periodes in de loopbanen van vrouwen gemiddeld 39 procent. Bij mannen is dat ongeveer 25 procent.’
Als vrouwen te veel verliezen, wil De Wever zijn zomerakkoord aanpassen: beluister hier de nieuwe aflevering van Tussen Wetstraat en Wall Street
Slimme meid
‘Voor ambtenaren maken deze hervormingen vanuit genderperspectief niet zoveel uit, omdat er bij ambtenaren heel veel voor het pensioen gelijkgestelde periodes en verlofmogelijkheden bestaan, waarvan vrouwen gebruikmaken’, zegt pensioenexperte Ria Janvier (Universiteit Antwerpen). ‘Het probleem zit bij de werknemers in de privésector. Daar zullen de strengere loopbaanvoorwaarden voor vervroegd pensioen een flinke streep zijn door de rekening van personen die veel deeltijds hebben gewerkt.’
Vanuit budgettair oogpunt is het allicht begrijpelijk, maar ethisch wringt er wat met het ingrijpend veranderen van de pensioenregels en het retroactief toepassen ervan, vindt de pensioenexperte. ‘Je kunt je loopbaan niet overdoen’, zegt Janvier. ‘Met de kennis van vandaag zou je immers tegen elke vrouw die de arbeidsmarkt betreedt, willen zeggen: kijk uit met dat deeltijds werken.’ Een slimme meid werkt voltijds, is de les die vrouwen volgens Janvier moeten leren. ‘Ook als ze trouwen of kinderen krijgen.’
‘Doel van deze hervormingen is dat we meer en langer gaan werken. Dan is het ook onvermijdelijk dat sommige groepen meer worden geraakt.’
Want ook al is de combinatie van een gezin met twee voltijds werkende ouders ‘verdomd lastig’, vervolgt Ria Janvier, toch denken vrouwen beter twee keer na voordat zij er binnen een stel voor kiezen om professioneel een (grote) stap terug zetten. ‘Als je halftijds werkt, weet dan dat je pensioen navenant zal zijn. En dat jij door thuis te blijven misschien iemand helpt een schitterende carrière uit te bouwen, maar dat, als hij je op je 50 inruilt voor een exemplaar van 25, je met een groot probleem zit. Dat druk ik mijn vrouwelijke studentes socialezekerheidsrecht op het hart.’
Toch nog gunstregime voor pensioenen leerkrachten: ‘Demir heeft zeker met De Wever gebeld’
Armoede
De op het oog genderneutrale hervormingen van de regering-De Wever lijken voor vrouwen nadeliger te kunnen uitpakken dan voor mannen. ‘Hoe kan het ook anders? De werkelijkheid is niet genderneutraal’, zegt Ivo Mechels, voorzitter van de Gezinsbond. ‘Eigenlijk is er maar één pensioenmaatregel die vrouwen echt minder zal raken dan mannen, op het vlak van de hoogste ambtenarenpensioenen. Die worden binnenkort nog maar beperkt geïndexeerd, en dat gaan vooral mannen voelen.’
Naast de pensioenhervormingen ziet de Gezinsbond nog heel wat andere regeringsmaatregelen die gemiddeld genomen vrouwen, ‘en dus bij uitbreiding gezinnen en kinderen’, meer schaden dan mannen.
Zo is er het voornemen van de regering om de belastingaftrek voor alimentatiegeld te verminderen van 80 naar 50 procent. ‘Vooral vrouwen krijgen alimentatie’, zegt Mechels. ‘Als de fiscale aftrekbaarheid vermindert, kun je voorspellen dat nogal wat mannen door hun gewijzigde financiële situatie naar de rechtbank zullen gaan om een lagere bijdrage te bepleiten. Maar voor veel vrouwen is het alimentatiegeld na een scheiding noodzakelijk om het hoofd boven water te houden.’
Verder is er de negatieve impact op gezinnen van de uitdoving van het zogenaamde huwelijksquotiënt, een fiscaal voordeel waarbij een deel van het inkomen van de beter verdienende partner fictief wordt toegewezen aan de partner die geen of een heel laag inkomen heeft. Volgens critici is dit een achterhaalde fiscale beloning voor een traditioneel rollenpatroon binnen een gezin, die vrouwen ervan weerhoudt (meer) buitenshuis te gaan werken. Ook de Gezinsbond is voorstander van een moderne invulling van dat huwelijksquotiënt, maar niet van het verdwijnen ervan. ‘Dit raakt aan verworven rechten en gezinsinkomens. Heel wat vrouwen hebben professionele keuzes gemaakt in een periode waarin er nog niet veel zorgverloven of andere ondersteuningsmogelijkheden waren. Die gezinnen en vrouwen worden nu de dupe. Dat kan niet,’ vindt Ivo Mechels.
De beperking van de werkloosheid in de tijd, betekent voor samenwonenden ook dat wie onder één dak leeft met iemand die werkt, zijn of haar inkomen verliest – en in de praktijk vooral haar inkomen. Die vrouwen zullen straks waarschijnlijk geen recht meer hebben op een leefloon, en dat drukt wederom het gezinsinkomen omlaag. Mechels is bezorgd. ‘Vrouwen zijn vaak de spil van hun gezin. Als die vrouwen onder stress komen staan, omdat ze meer financiële druk ervaren, gaan hun kinderen dat voelen. Gaan we in naam van een voorlopig jammer genoeg utopische genderneutraliteit echt de bescherming van de vrouwen die voor kinderen zorgen grotendeels uitkleden? De bestaande structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, op het vlak van zorg, taakverdeling in het huishouden en gezondheid vergt juist een gendersensitieve aanpak.’
Kinderopvang
De vakbonden zijn ook bezorgd over de in het zomerakkoord afgesproken afschaffing van de minimale arbeidsduur, die tot dusver in de meeste sectoren een derde van een voltijds wekelijks uurrooster moest bedragen. ‘Ik ben heel bang dat werkgevers dit zullen gebruiken voor kortgeschoolde arbeiders en voor typische vrouwenbanen in de schoonmaak, de distributie en de catering’, zegt Ann Vermorgen, voorzitter van de christelijke vakbond ACV.
‘Vrouwen zijn ook gemiddeld wat vaker langdurig ziek zijn dan mannen. Dat heeft te maken met burn-out, met zware beroepen in de zorg of de schoonmaak, en met de combinatie werk en gezin.’
Los van het gegeven dat dit soort kortstondige banen de opbouw van pensioenrechten gaat bemoeilijken, betekenen meer flexibiliteit en onzekere, onvoorspelbare werkuren dat vrouwen, denk ook aan alleenstaande moeders, het nog moeilijker zullen krijgen om werk en privéleven in balans te houden. ‘En natuurlijk worden vrouwen straks het grootste slachtoffer van deze arbeidsmarktflexibilisering, want zij werken nu eenmaal het meest in precaire en deeltijdse statuten,’ vervolgt Vermorgen. ‘Vergeet ook niet dat acht op de tien gepensioneerden die nu al die 35 halftijdse loopbaanjaren, nodig voor vervroegd pensioen, niet gaan halen zonder malus, vrouwen zijn. Mede omdat in sommige typisch vrouwelijke sectoren vaak alleen deeltijdse contracten worden aangeboden. En omdat vrouwen bij gebrek aan voldoende en betaalbare kinder- en naschoolse opvang, nu eenmaal noodgedwongen minder werken. Binnen gezinnen is dat vaak de meest rationele economische keuze, zeker in gezinnen die het niet breed hebben. Dan geeft het feit dat de man meer verdient vaak de doorslag.’
Arbeidsinspecteur in de keuken
Voor arbeidsmarktexpert Jan Denys is het pakket maatregelen van de regering-De Wever op het vlak arbeidsmarkt en pensioenen ‘de meest structurele hervorming van onze arbeidsmarkt sinds de Tweede Wereldoorlog’, die zonder enige twijfel een positieve impact zal hebben op de Belgische werkgelegenheidsgraad.
‘Doel van deze hervormingen is dat we meer en langer gaan werken,’ zegt Jan Denys. ‘Dan is het ook onvermijdelijk dat sommige groepen meer worden geraakt, namelijk de groepen die niet veel en/of niet lang genoeg werken. Het gaat hier over vrouwen, maar evengoed kunnen we het hebben over kortgeschoolde mannen, die ook vaak kortere loopbanen hebben dan langgeschoolden.’
Dat vrouwen op dit moment wat meer benadeeld lijken, is een gevolg van de weliswaar spectaculaire maar nog onvolkomen intrede van vrouwen op de arbeidsmarkt de afgelopen 50 jaar. ‘We zitten in deze transitiefase nog met een historische erfenis, maar ook met het – toegegeven – hardnekkige culturele fenomeen dat vrouwen binnen gezinnen nog altijd veel meer zorgtaken vervullen’, vervolgt Denys. Omdat ‘een arbeidsinspecteur in elke Vlaamse keuken’ opstellen, geen realistische optie is, raadt Denys vrouwen dan ook aan om bijvoorbeeld in hun huwelijkscontract heldere afspraken te maken over de taakverdeling binnen het gezin en de financiële gevolgen daarvan.
‘Maar als het gaat over vrijgestelde periodes in een loopbaan, dan is 30 à 40 procent, zoals nu nog gangbaar is bij vrouwen, echt te veel’, vervolgt Denys. ‘Iedereen snapt: dit moet anders. Je zult maar een vrouw zijn die wél heel haar leven voltijds heeft gewerkt. En die dat heeft gecombineerd met een disproportioneel groot deel van de zorg voor de kinderen, want zorgarbeid verdwijnt natuurlijk niet als vrouwen buitenshuis gaan werken. Die vrouwen werken gewoon veel meer, en worden eigenlijk gediscrimineerd tegenover vrouwen bij wie zowat alle vormen van niet-werken voor het pensioen worden gelijkgeschakeld met werk.’
In ieder geval toonde premier Bart De Wever zich na afloop van de onderhandelingen over het zomerakkoord bereid om bij te sturen, als na het doorrekenen van de maatregelen zou blijken dat ‘bepaalde groepen, zoals vrouwen, ongewenst hard worden getroffen’. Daarmee geeft De Wever aan dat ook hij beseft dat dit een reëel scenario is.
