Op de valreep wist de regering-De Wever op de NAVO-top in Den Haag aan een bolwassing van Donald Trump te ontsnappen. Het akkoord is er: nu 2 procent investeren in defensie, straks 2,5 en dan 5. Maar die belofte maakt van België nog geen betrouwbare bondgenoot. ‘De regering vergeet dat ze daarmee een signaal geeft aan de meest kwetsbare bondgenoten: op ons moeten jullie niet rekenen.’
‘GEWELDIG.’ Aan de vooravond van de NAVO-top in Den Haag toonde minister van Defensie Theo Francken (N-VA) zich uitgelaten op zijn sociale media. De regering-De Wever was het eens geworden over een nieuwe strategische visie voor defensie, en dat gaf premier en partijgenoot Bart De Wever voldoende rugdekking om ons land op die NAVO-top enigszins geloofwaardig te vertegenwoordigen. Volgens die strategische visie zullen we tot en met 2033 2 procent van het bruto binnenlands product uitgeven aan defensie en wordt dat bedrag in 2034 opgetrokken naar 2,5 procent. Zo krijgt defensie een tweede brigade voor de landmacht, een dronecomponent, een derde fregat, zware helikopters, luchtverdedigingscapaciteit, enzovoort.
Daags nadien plaatste De Wever zijn handtekening onder de NAVO-slotverklaring. België zal in 2035 minstens 5 procent van het bbp aan defensie en veiligheid spenderen: 3,5 procent aan harde defensie en 1,5 procent aan veiligheid in de brede zin van het woord. Maar omdat er geen verplicht groeipad en geen sanctieregime komen, houdt de regering-De Wever het nu bij 2 procent. De Wever schreeuwde zijn bescheiden ambitie niet van de daken, zoals de Spaans premier Pedro Sanchez wel deed, en daarmee ontsnapten we aan de toorn van Amerikaanse president Donald Trump.
Vijand luistert mee
Missie geslaagd? Er zijn nog wel wat problemen. Nu Vooruit zijn meerwaardebelasting heeft binnengehaald, gaat de N-VA ervan uit dat de Vlaamse socialisten hun verzet tegen de aankoop van bijkomende Amerikaanse F-35-gevechtsvliegtuigen zullen staken. ‘De goedkeuring van het ene dossier betekent ook de goedkeuring van het andere.’ Maar Vooruit vindt dat een akkoord over de meerwaardebelasting slechts de voorwaarde vormde om daarover te discussie aan te vatten. ‘Onaanvaardbaar’, aldus een N-VA-bron.
Het is bovendien maar de vraag of de nieuwe strategische visie en de handtekening onder de NAVO-slotverklaring van België wel een betrouwbare bondgenoot maken. Elke vier jaar formuleert de NAVO wat de organisatie moet kunnen in het licht van de bestaande dreigingen – Rusland en terrorisme zijn prioriteiten. Ze stelt regionale defensieplannen op en berekent wat ze daar voor nodig heeft van personeel, munitie, wapens en communicatie. Elke NAVO-bondgenoot krijgt een lijst op maat. Op 5 juni keurde Francken op het hoofdkwartier in Brussel die zogenaamde NAVO-capaciteitsdoelstellingen 2025 goed.
‘Eerder vroeg dan laat belandt het dossier van de defensie-uitgaven opnieuw op de regeringstafel.’
De nationale lijsten zijn geheim – de vijand luistert namelijk mee. Maar we weten dat het NAVO-bondgenootschap vooral luchtafweer voor de korte afstand nodig heeft, precisiewapens voor de lange afstand, munitie, personeel, logistieke capaciteit en versleutelde digitale communicatie. Defensie liet berekenen wat de capaciteitsdoelstellingen ons land zouden kosten: tussen de 3 en de 3,5 procent van het bbp. Lees: ook met de 2 procent van het bbp waarover de regering-De Wever een akkoord heeft, blijft België aanzienlijk tekortschieten.
Slechtste leerling
Daarom valt bij de N-VA te horen dat de discussie over de defensie-uitgaven nog niet beslecht is: ‘Met die 2 procent kunnen we dit jaar onze achterstand inhalen en het investeringsplan van de vorige defensieminister Ludivine Dedonder (PS) met een jaar vertraging uitvoeren. Maar als we bij 2 procent blijven, krijgen we het aan de stok met onze NAVO-bondgenoten en begint de volgende regering met dezelfde achterstand als wij. Eerder vroeg dan laat belandt het dossier van de defensie-uitgaven opnieuw op de regeringstafel’, klinkt het.
Niet iedereen in de regering-De Wever staat daarvoor te trappelen. ‘Politieke fictie’, zeggen ze bij Vooruit. ‘Het regeerakkoord en de strategische visie zijn kristalhelder. De discussie over de 2 procent is en blijft gesloten. Ook al behalen we daarmee niet alle NAVO-capaciteitsdoelstellingen, bijkomende investeringen zijn nu wenselijk noch haalbaar. We hebben zelfs nog geen structurele financiering gevonden om aan 2 procent van het bbp te raken. De Wever heeft gezegd dat pas na 2029 naar meer gekeken kan worden.’
‘België degradeert het Balticum tot bufferstaten.’
Er lijkt in de regering wel een consensus te bestaan dat België ook in 2035 geen 5 procent van het bbp aan defensie zal besteden, ondanks onze belofte in Den Haag vorige week. ‘We kunnen de evaluatie van de dreiging in 2029 afwachten: tegen dan is de oorlog in Oekraïne hopelijk voorbij, zit Trump normaal gesproken niet langer in het Witte Huis en zijn er verkiezingen in eigen land. Bovendien geeft België nu al 1,5 procent aan zachte veiligheid uit. Reken daar de 2,5 procent aan harde defensie-uitgaven bij en dan komen we in 2035 aan 4 procent. Dat moet volstaan om niet opnieuw de slechtste leerling van de klas te zijn’, zegt een bron.
Factcheck: kost de nieuwe NAVO-norm 6000 euro per gezin?
Vladimir Poetin
Professor internationale veiligheid Alexander Mattelaer (Egmont/VUB) ziet het met lede ogen aan. ‘Het is een goede zaak dat België zijn defensie-investeringen optrekt naar 2 procent van het bbp. Maar dat volstaat de komende jaren niet om de huidige NAVO-doelstellingen te behalen. Ja, we zitten in een benarde budgettaire situatie, maar dat is geen strategisch argument. Zodra de wapens in Oekraïne zwijgen, start er een race tegen de klok waarbij we – misschien zonder Amerikaanse steun – de Russische president Vladimir Poetin moeten afschrikken of zelfs bestrijden. Onze buurlanden en alle NAVO-bondgenoten aan de oostflank baseren hun defensie-uitgaven daarop, maar wij doen dat niet. Daarmee degraderen we het Balticum tot bufferstaten én maken we van ons eigen grondgebied een gemakkelijk doelwit.’
Ook aan de grens met Rusland zijn ze weinig opgezet met de Belgische plannen. België zet de NAVO-slotverklaring op de helling, vindt Gabrielius Landsbergis, tot december vorig jaar de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken: ‘Het heeft weinig zin om in NAVO-verband akkoorden te sluiten als bepaalde landen nadien niet aan hun verplichtingen voldoen. Als België en Spanje hun beloftes niet houden, verhogen ze het risico dat andere landen hen als voorbeeld zullen gebruiken om er ook de kantjes van af te lopen. Op die manier dreigt het kaartenhuisje in elkaar te storten en verliest de NAVO haar geloofwaardigheid. Poetin ziet dat ook – daarvoor heeft hij geen spionnen of afluisterapparatuur nodig.’
Litouwen geeft sinds vorig jaar 3,5 procent van het bbp uit aan defensie, Estland gaat volgend jaar naar 5,4 procent. België maakt dan ook een strategische fout, meent Kristi Raik, directeur van het International Centre for Defence Studies in Estland. ‘De NAVO-top in Den Haag was erop gericht om Trump te paaien zodat de Verenigde Staten in het bondgenootschap zouden blijven. Dat gebeurde met de nodige vleierij, maar evenzeer met de harde belofte dat we tegen ten laatste 2035 minstens 5 procent van het bbp aan defensie zullen uitgeven. Als Trump vaststelt dat sommige lidstaten – zoals België – geen realistisch groeitraject volgen, dan is het niet ondenkbaar dat het Amerikaanse engagement op Europese bodem verder verzwakt. België speelt met vuur.’
Kwetsbare bondgenoten
Niet alleen de NAVO zal met gefronste wenkbrauwen naar België kijken, voorspelt Raik. ‘Veel lidstaten van de Europese Unie willen de militaire afhankelijkheid van de VS afbouwen. Maar dat vraagt vanzelfsprekend de nodige investeringen in de Europese defensie-industrie.’ De Europese lidstaten, waaronder België, gingen er al op de EU-top van eind maart mee akkoord om tegen 2030 de defensieparaatheid resoluut te verhogen, want rekening houdend met de koopkracht geeft Rusland vandaag meer uit dan alle EU-landen samen. Na de top veegde de Poolse premier Donald Tusk – hij noemde geen namen – landen met lage defensie-uitgaven de mantel uit. ‘Er zijn landen die heel weinig spenderen. En ze willen niet meer doen. Voorlopig toch.’
‘Wij moeten ook aan onze bevolking uitleggen waarom we in bepaalde domeinen besparen om meer aan defensie uit te geven.’
‘De regering-De Wever is erin geslaagd om op de NAVO-top de overeengekomen streefdatum enkele jaren op te schuiven. Ze beschouwt dat als een diplomatiek succes. Maar ze vergeet dat ze daarmee ook een signaal geeft aan de meest kwetsbare bondgenoten: op ons moeten jullie niet rekenen. Dat is niet bepaald iets om trots op te zijn’, vindt Mattelaer.
Dat vindt ook ex-minister Landsbergis: ‘Als ik nog minister van Buitenlandse Zaken was, had ik mijn Belgische collega daar zeker en vast over aangesproken. Ook wij moeten aan onze bevolking uitleggen waarom we in bepaalde domeinen besparen om meer aan defensie uit te geven of waarom we de volgende generatie Litouwers met meer schulden opzadelen.’
Daar knelt toch het schoentje, stelt defensiespecialiste Michelle Haas (UGent) vast. ‘Een beleidsomslag met miljardeninvesteringen vraagt veel van de bevolking. De communicatie over de strategische visie zou dan ook gedragen moeten worden door de hele regering. Er moet een continu politiek debat gevoerd worden, bij voorkeur op basis van feiten. Maar dan heb je partijen nodig met een proactieve houding die het thema ernstig nemen.’
