‘De nieuwe begroting belooft beterschap, maar België blijft worstelen met het halen van de afgesproken defensiebudgetten’, waarschuwt professor Herman Matthijs (VUB & UGent).
Tijdens de NAVO-top in 2014 in Wales werd afgesproken dat alle lidstaten uiterlijk in 2024 minimaal 2 procent van hun bruto binnenlands product (bbp) zouden besteden aan defensie. Van dat budget moet minstens 20 procent naar investeringen en aankopen gaan. De Amerikaanse regering onder president Barack Obama benadrukte al langer dat Europese landen meer moeten bijdragen aan hun eigen verdediging, omdat de Amerikaanse belastingbetaler te veel wordt aangesproken voor de militaire bescherming van het oude continent.
België bungelt achteraan
In het recente NAVO-jaarverslag van 2024 staat België op 1,29 procent bbp, samen met Spanje, dat nog lager zit met 1,24 procent. Ook Canada, Italië, Kroatië, Luxemburg, Montenegro, Portugal en Slovenië halen na tien jaar de afgesproken norm niet. Wat betreft de investeringen haalt België met 15 procent de doelstelling van 20 procent niet, net als Canada en Portugal.
De meeste NAVO-lidstaten (in totaal 32) voldoen wel aan deze normen. Vergelijkbare landen zoals Zweden en Nederland halen dit probleemloos. Dat heeft vooral te maken met een degelijker en strikter financieel en beleidsmatig beheer, waarbij al lang is nagedacht over de kerntaken van de overheid en de openbare financiën grondig zijn gesaneerd.
België als NAVO-thuisbasis met budgettaire zorgen
België, dat als thuisbasis van de NAVO en SHAPE een cruciale rol speelt, worstelt dus met het halen van de afgesproken defensiebudgetten. Tegelijkertijd heeft het land een overheid die 56 procent van de economie bestrijkt en staat het al jaren in de top wat betreft fiscale druk.
Toch brengt de begroting van 2025 beterschap: dan zou België wel de 2 procent bbp-grens bereiken. Een structurele financiering voor de toekomst is er echter nog niet. Met een bbp van ongeveer 610 miljard euro betekent 2 procent een defensiebudget van ruim 12 miljard euro per jaar.
De norm verandert: 2,5 procent en meer?
De huidige norm van 2 procent bbp is al achterhaald. Tijdens de komende NAVO-top in Den Haag wordt verwacht dat de lidstaten snel zullen overeenkomen om dit op korte termijn te verhogen naar 2,5 procent bbp, wat voor België neerkomt op zo’n 15 miljard euro per jaar tegen de huidige prijzen.
De Amerikaanse president Donald Trump pleitte zelfs voor een defensiebudget van 5 procent bbp. Gezien de recente verlaging van de Amerikaanse kredietwaardigheid (door een begrotingstekort van 6,2 procent bbp en een schuldenlast van 106 procent bbp) en het enorme handelstekort van bijna 900 miljard dollar, zal het voor de VS niet makkelijk zijn om hun defensie-uitgaven van 3,3 naar 5 procent bbp te brengen.
EU en ‘Rearm Europe’
Het is ook afwachten wat de EU-Raad beslist over het ‘Rearm Europe’-programma van de Europese Commissie. Daarin staat dat bijkomende defensie-uitgaven door EU-landen niet worden meegerekend bij de 3 procent bbp begrotingstekortnorm. Dit leidt ertoe dat, gebaseerd op de militaire uitgaven in 2024, 1,5 procent extra wordt toegevoegd.
Voor België betekent dit concreet: de norm van 1,01 procent bbp in 2021 plus 1,5 procent maakt 2,51 procent bbp, of ongeveer 9 miljard euro die niet meetelt in het begrotingstekort.
Voorstel van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte
Mark Rutte, NAVO-secretaris-generaal, stelde voor dat België naar een defensiebudget van 5 procent bbp moet gaan, goed voor ongeveer 30 miljard euro per jaar. Daarvan moet minstens 1,5 procent bbp – bijna 9 miljard euro – worden besteed aan investeringen in de infrastructuur.
Dit kan gaan over zaken zoals cyberbeveiliging, maar ook over de spoorwegen (denk aan de heropening van de lijnen Hamont-Achel naar Roermond en Hasselt-Maastricht), telecommunicatie en elektriciteitsvoorziening. Wegen, waterwegen en havens vallen onder regionale bevoegdheden, waarbij vooral de Vlaamse overheid een belangrijke rol speelt.
Interfederaal overleg en infrastructuur
Aangezien er onderhandelingen nodig zijn over een nieuw interfederaal begrotingsakkoord (het laatste dateert uit 2013), is dit een goed moment om het voorstel van Rutte te bespreken. Vlaanderen zou bijvoorbeeld kunnen overwegen om het grootste deel van de aandelen van luchthaven Zaventem, die momenteel op de privémarkt staan, op te kopen om zo een homogeen bestuur te garanderen over deze belangrijke economische hub.
Het is opvallend dat het juist de NAVO is die minimale budgettaire normen voor investeringen in de infrastructuur van lidstaten wil opleggen. Veel landen kampen immers met een schrijnend gebrek aan kwalitatieve infrastructuur: slechte wegen, bruggen, telecomnetwerken en energievoorziening.
Conclusie: geïsoleerd en kwetsbaar
De recente Belgische verklaring op de NAVO-bijeenkomst, waarin werd gepleit tegen extra defensie-uitgaven, heeft het land duidelijk geïsoleerd binnen het bondgenootschap. Dit schaadt onze positie in het westerse militaire netwerk, en is ook geen goed signaal voor Belgische politici die mikken op internationale of Europese topfuncties.