Personeelstekort Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent: ‘Wonder dat er nog geen doden zijn gevallen’

© ID Photo Agency

Niet alleen bij Levanta in Zelzate stapelen de problemen zich op. Bijna vier jaar nadat in Gent het eerste Forensisch Psychiatrisch Centrum is geopend, trekken zes werknemers aan de alarmbel: het personeelstekort in de instelling brengt zowel hen en hun patiënten als de rest van de samenleving in gevaar.

‘Op het eind van je shift ben je al blij als niemand gewond is geraakt en alle patiënten min of meer rustig in hun kamer zitten’, zegt een verpleegkundige. ‘Aan hun behandeling komen we amper toe.’ Toch verblijven de 264 mannelijke patiënten net in het Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) van Gent om behandeld te worden, zodat ze op termijn naar de samenleving terug kunnen keren. Allemaal hebben ze een misdrijf gepleegd dat aan een geestesstoornis werd toegeschreven. Bij sommigen was dat een diefstal of brandstichting, anderen hebben veel gruwelijkere dingen gedaan. Hun psychische problemen zijn uiteenlopend, van een persoonlijkheidsstoornis of psychiatrische aandoening tot een verslaving of verstandelijke beperking. In veel gevallen gaat het om een combinatie. Bij gebrek aan een geschikte plek hebben velen van hen eerst jaren, soms zelfs decennia, in een gevangenis gezeten, waar ze al helemaal niet werden behandeld.

Eén collega kreeg een mes op de keel, iemand anders werd in een van de kamers gegijzeld, en één verpleegkundige werd op de grond gedwongen door een patiënt die haar wilde uitkleden.

‘Dat is een heel moeilijke doelgroep, die niet te vergelijken valt met patiënten in de gewone psychiatrie. Wij zijn met te weinig mensen om hen te helpen en tegelijk de veiligheid op de afdelingen te garanderen’, zeggen zes werknemers van het Gentse FPC, die anoniem willen blijven uit angst om hun baan te verliezen.

Dat er te weinig personeel is, komt volgens de zes in de eerste plaats doordat er, zoals overal in de zorgsector, geregeld collega’s uitvallen door een burn-out of andere gezondheidsproblemen. Sommigen haken op den duur zelfs helemaal af. ‘Hen vervangen is niet eenvoudig’, klinkt het. ‘Toch niet door mensen met ervaring. In het FPC krijgt iedereen min of meer een gelijk loon voor gelijk werk, of je nu één of twintig jaar ervaring hebt. Het gevolg is dat er vooral pas afgestudeerden in dienst worden genomen. Dat heeft onvermijdelijk impact op de kwaliteit van de zorg.’

Zelfs bij een volledige personeelsbezetting is de situatie verre van ideaal. Dat komt doordat het internationale consortium van Sodexo, de Nederlandse zorggroep Parnassia en de instelling De Kijvelanden, dat het FPC uitbaat, ervan uitgaat dat een gemiddelde van 7 personeelsleden per 10 patiënten volstaat. Onder meer door die bezettingsgraad naar voren te schuiven, kon het consortium onder de prijs van de concurrentie gaan en het overheidscontract voor de uitbating van het FPC binnenhalen. ‘In de praktijk is 7 personeelsleden te weinig – zeker als de helft amper ervaring heeft of maar af en toe in het centrum werkt’, zegt een verpleegkundige. ‘Niet alleen omdat onze doelgroep zo moeilijk is, maar ook omdat we er ontzettend veel administratieve taken bij moeten nemen. Van verslagen en rapporten schrijven tot de boodschappenlijstjes van de patiënten in een ingewikkeld computersysteem invoeren.’

Als ze een paar potentieel gevaarlijke incidenten hebben ontmijnd en hun administratieve taken hebben afgewerkt, blijft er alleen nog tijd over om iedereen zijn medicatie te geven. ‘Aan het begeleiden van de patiënten komen we amper toe. Laat staan dat we ons in nieuwe behandelmethodes kunnen verdiepen’, klinkt het. Toch worden voor elke patiënt behandeldoelen opgesteld, die dan verder moeten worden opgevolgd. Vaak gaat het om kleine dingen. Netjes leren eten, bijvoorbeeld. ‘Een patiënt die van top tot teen onder de chocopasta zit telkens als hij een boterham eet, moet je helpen om dat af te leren. Zoiets is belangrijk voor zijn re-integratie in de maatschappij’, legt een verpleegkundige uit. ‘Maar dat vraagt meer tijd dan wij vaak in zo’n man kunnen investeren.’

16 uur slapen

De Vlaamse Zorginspectie, die toeziet op de kwaliteit van de zorg in het FPC, heeft de te krappe personeelsbezetting al verschillende keren gelaakt. ‘Gezien de talrijke problemen is er ruim twee jaar na de start nog steeds een grote instabiliteit van afdelingsteams’, staat in een opvolgingsaudit van 20 januari 2017. ‘Deze instabiliteit heeft grote gevolgen, zowel voor de organisatie als voor de medewerkers en de patiënten. Net als in het auditverslag van eind 2015, blijft Zorginspectie dan ook wijzen op een spanningsveld tussen wat op het vlak van bestaffing contractueel werd afgesproken en wat nodig is om continue kwaliteit van zorg en patiëntveiligheid te garanderen.’

Het aantal agressie-incidenten die tot de afzondering van een patiënt hebben geleid, is van gemiddeld meer dan 10 per maand in 2015 gedaald naar 3,67 in 2018.

Gökhan Goktas, PFC Gent

Dat het probleem nog altijd niet is opgelost, heeft de directie van het FPC op 9 juli van dit jaar nog eens bevestigd in een interne mededeling die Knack kon inkijken. ‘We hebben momenteel niet alle fte (voltijdse equivalenten, nvdr) aan boord’, schrijft de directie van het FPC. ‘Ondanks talrijke initiatieven blijft het een uitdaging om geschikte mensen te werven. (…) Alhoewel wij ten zeerste hopen dat dit de komende periode tot een minimum beperkt blijft, kunnen wij ook niet anders dan afwezigheid door ziekte in het achterhoofd houden.’

Uit diezelfde mededeling blijkt ook dat de directie een ‘zomerregeling’ heeft ingevoerd om het personeelstekort het hoofd te bieden. Die regeling loopt tot september en heeft een grote impact op de patiënten. ’s Avonds worden ze 2 uur vroeger in hun kamer opgesloten en ’s ochtends mogen ze er pas 2 uur later weer uit. Daardoor kunnen ze liefst 16 uur per dag hun kamer niet uit.

Mes op de keel

Niet alleen de kwaliteit van de zorg komt volgens de klokkenluiders in het gedrang, maar ook de veiligheid van al wie in het centrum werkt of verblijft. Elke afdeling bestaat uit 2 gangen waar 8 tot 12 patiënten leven en een verpleegpost die door 3 personeelsleden wordt bemand. ‘Dat is bijlange niet genoeg. Het wordt al moeilijk als er op die afdeling 1 patiënt is die uit veiligheidsoverwegingen altijd door 2 personeelsleden moet worden benaderd – wat vaak voorkomt. Dan zijn 2 van de 3 personeelsleden de hele tijd met die man in de weer, terwijl hun collega voor de rest van de afdeling moet instaan. Ook als een van de andere patiënten agressief wordt.’

Wekelijks zijn er zware incidenten in het centrum. Onlangs nog stonden 2 personeelsleden een psychotische patiënt bij in de rookkamer van hun afdeling. Hij was doodsbang en ze wisten dat hij in die toestand vaak erg agressief werd. Daar had een andere patiënt, die zijn laatste sigaret van de dag kwam opeisen, geen boodschap aan. Razend stormde hij de verpleegpost binnen. De personeelsleden in de rookkamer moesten dus snel beslissen wat ze zouden doen: de psychotische patiënt bijstaan of hun collega in de verpleegpost te hulp schieten. Hoe dan ook zat de rest van de leefgroep op dat moment alleen.

Die keer liep het goed af, maar volgens de personeelsleden gaat het ook geregeld fout. ‘Nog niet zo lang geleden werd een verpleegkundige door een patiënt in elkaar getimmerd toen ze hem ’s ochtends uit zijn kamer liet’, vertellen ze. ‘Eén collega kreeg een mes op de keel, iemand anders werd in een van de kamers gegijzeld, en één verpleegkundige werd op de grond gedwongen door een patiënt die haar wilde uitkleden. Tot nu toe hebben we altijd geluk gehad, maar het is een wonder dat er nog geen doden zijn gevallen.’

Het is niet voor het eerst dat er kritiek komt op het Gentse FPC. Naast de kritische rapporten van de Zorginspectie duiken in de pers geregeld artikels op die gewag maken van incidenten, gebrekkige zorg en de wel erg beperkte doorstroming van de patiënten. Net omdat dat allemaal geen zoden aan de dijk brengt en de incidenten zwaarder worden, wilden de klokkenluiders nu hun verhaal doen. ‘Het personeelstekort ondermijnt niet alleen de veiligheid van het personeel en de patiënten, maar ook van de samenleving waarin die laatsten uiteindelijk een plek moeten vinden’, zeggen ze.

‘Natuurlijk zullen er in een forensisch psychiatrisch centrum altijd incidenten zijn – dat valt niet te vermijden. Maar met een degelijke bezetting zou het veiligheidsrisico veel kleiner zijn én zouden we onze job beter kunnen doen. Alleen zou onze werkgever dan wellicht minder winst maken.’

Minister De Block: ‘De sector is nog jong en onervaren’

Dat sommige werknemers zich allesbehalve veilig voelen en over de te hoge werkdruk klagen, verbaast de directie van het Gentse FPC niet echt. ‘Wij hebben hier patiënten met een heel complex profiel en een problematiek die zwaarder is dan aanvankelijk kon worden ingeschat’, zegt hoofdarts Gökhan Goktas. Dat is een van de redenen waarom het centrum de norm met eigen middelen van 7,1 naar 7,9 personeelsleden per 10 patiënten heeft opgetrokken.

Naar eigen zeggen probeert de directie de bezetting ook zoveel mogelijk aan de noden van de specifieke afdelingen aan te passen. Zo zijn er onlangs 4 personeelsleden aan de mobiele ploeg toegevoegd. ‘Maar ik ontken niet dat het verder optrekken van de norm en de bijbehorende financiering ervoor zou kunnen zorgen dat de afdelingsmedewerkers hun goede werk met een hoger veiligheidsgevoel kunnen doen’, zegt Goktas.

Dat de vooropgestelde personeelsbezetting de voorbije tijd niet werd gehaald, zou onder meer komen doordat voldoende geschikt personeel vinden moeilijk is. Toch was het FPC in de opstartfase populair bij sollicitanten. ‘Na verloop van tijd blijkt soms dat de doelgroep sommige medewerkers niet ligt, het werk psychosociaal te zwaar is of angst iemands functioneren belemmert’, klinkt het. ‘Dat sommigen na verloop van tijd afhaken, is heel begrijpelijk.’ Dat het salaris potentiële werknemers zou afschrikken, spreekt Goktas met klem tegen. ‘Elke kandidaat met de juiste competenties en relevante ervaring is welkom.’

Een extra moeilijkheid is dat nieuwe werkkrachten tijd nodig hebben om zich in te werken. Meer dan in psychiatrische centra die met minder complexe doelgroepen werken. Goktas: ‘In de eerste helft van 2018 zijn er 18,8 voltijdse equivalenten in dienst genomen, en de komende maanden volgen er nog 7,6. Door hun inloopperiode duurt het even voor dat voelbaar is op de werkvloer.’

De incidenten die de zes werknemers aan Knack signaleren, zijn volgens het FPC dan weer onvermijdelijk in een high security setting. Volgens de directie gaat het op dat vlak wel steeds beter. ‘De werking van het behandelcentrum werpt haar vruchten af, de medewerkers hebben steeds meer ervaring en slagen er steeds vaker in om incidenten te voorkomen’, zegt Goktas. ‘Het aantal agressie-incidenten die tot de afzondering van een patiënt hebben geleid, is van gemiddeld meer dan 10 per maand in 2015 gedaald naar 3,67 in 2018. ‘

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) is al eerder met kritiek op het FPC geconfronteerd. ‘Als mensen op het terrein aan de alarmbel trekken, nemen we dat ernstig’, zegt ze. De minister wijst erop dat de zorg voor geïnterneerden in ons land decennialang is verwaarloosd. ‘De voorbije jaren hebben we een grote inhaalbeweging gemaakt, maar dat betekent niet dat we er al zijn. Het FPC in Gent was de eerste instelling in haar soort. Ondertussen heeft ook het FPC in Antwerpen de deuren geopend, maar dat neemt niet weg dat de sector nog erg jong en onervaren is. Ervoor zorgen dat patiënten zo snel mogelijk de juiste zorg ontvangen op de meest geschikte plaats: dat is de uitdaging. Daarvoor moeten veel mensen die lang los van elkaar hebben gefunctioneerd nu intensief samenwerken. Eenvoudig wordt dat niet, maar het is de enige juiste manier.’

Volgens De Block zal de personeelsbezetting tegen de vijfde verjaardag van het Gentse FPC grondig worden geëvalueerd, wellicht eind 2019 of begin 2020.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content