Maarten Hertoghs pleit ervoor om in het onderwijs het gesprek aan te gaan over AI. ‘Ook de jongere generatie moet kritisch leren nadenken over het gebruik ervan.’
AI is niet meer weg te denken uit het onderwijs. Jongeren vinden wegen om opdrachten en samenvattingen gedeeltelijk of geheel te laten schrijven door ChatGPT. In veel scholen wordt daarom nagedacht over hoe hiermee omgegaan moet worden. Kunnen we leerlingen en studenten verbieden om AI te gebruiken bij het maken van opdrachten of het schrijven van papers? Dat lijkt vechten tegen de bierkaai. Moeten we het dan zomaar toelaten? Dan doemt het hellend vlak op richting een generatie die niet meer zelfstandig nadenkt. Een recent onderzoek door MIT Media Lab geeft alleszins aanleiding tot bezorgdheid over de langetermijngevolgen van het gebruik van AI in het onderwijs
Plato en het schrift
Denkers hebben altijd nagedacht over ontwikkelingen in de samenleving. Het bracht Plato ertoe om bij de uitvinding van het schrift de bedenking te maken dat het tot vergeetachtigheid zou leiden. En daarna, o ironie, deze bedenking neer te schrijven. Ook vandaag wordt veel nagedacht over de gevolgen van AI op ons denken, onze samenleving, … Het is dan ook belangrijk dat de jonge generatie die opgroeit met AI kritisch leert nadenken over het gebruik ervan.
Het onderwijs zou, naast de beslissingen die genomen worden over het gebruik van AI, het gesprek moeten openen met jongeren: wat zijn de voor- en de nadelen? Waarom is het zo aantrekkelijk? Zijn er goede redenen om remmen te zetten op het gebruik van AI en zo ja, hoe dan?
Laaghangend fruit
Hoewel er al veel over geschreven is, merk ik in mijn (werk)omgeving weinig bewustzijn rondom het energieverbruik van AI. Over het algemeen wordt gezegd dat een eenvoudige query via ChatGPT circa 10 keer meer energie vraagt dan via een ‘traditionele’ zoekmachine. Het genereren van een foto of filmpje vraagt veel meer energie. In mei publiceerde MIT een verontrustend rapport over de explosieve groei van het energieverbruik van AI-datacenters (https://www.technologyreview.com/2025/05/20/1116327/ai-energy-usage-climate-footprint-big-tech/amp/).
We zouden kunnen stellen dat het verhaal van het energieverbruik het laaghangende fruit is op vlak van een bewuster omgaan met AI. Hoger, of moet ik zeggen dieperliggend, liggen er echter interessantere vragen. Zo daagt AI ons in het onderwijs uit om na te denken over wat we belangrijker vinden: de perfectie of het proces.
Perfectie of proces?
Ons onderwijssysteem, en onze maatschappij als geheel, is in grote mate gericht op het eerste: de perfectie. De hoogte van je punten toont aan wat voor een student je bent. Dit speelt vanaf de basisschool tot en met het hoger onderwijs een rol. In het lager en secundair onderwijs zijn er, gelukkig, methodescholen die creativiteit, zelfstandigheid of het proces centraler stellen (de benaming ‘methodescholen’ is best opmerkelijk; alsof de rest van de scholen, de norm zullen we maar zeggen, geen methode heeft).
Het streven naar perfectie, naar zo hoog mogelijke punten, wordt ons zowat met de paplepel ingegeven. Dus zal een student die een boek moet lezen (waar hij geen zin in heeft) en er een goede samenvatting van moet maken (waar hij niet goed in is) enkel en alleen om punten te krijgen, begrijpelijkerwijs via AI een tekst laten genereren die logisch opgebouwd is en bestaat uit (quasi) perfecte zinnen. Dat leidt bij docenten dan weer tot gefronste wenkbrauwen, want de student die op schriftelijke toetsen nogal wat schrijffouten maakt, levert plots een foutloos stuk in. Hierbij moet de bedenking gemaakt worden dat er bij AI gegenereerde teksten wel sprake is van een uitgesproken bias.
Leren betekent fouten maken
Dat brengt ons bij de vraag: wat vinden we in het onderwijs (en daarbuiten) ten diepste belangrijker, de perfectie of het proces? Soms ligt de nadruk nogal op het excelleren, maar eigenlijk weten we goed genoeg dat in onderwijs (en in het leven als geheel) het proces belangrijker is. Zonder proces gebeurt er niets. Leren betekent fouten maken. Het kost soms of vaak moeite. Het is er niet van vandaag op morgen. Dit is het gesprek dat ook met de jongere generatie gevoerd moet worden: ChatGPT is zeer handig vanuit het oogpunt van perfectie, maar zeer beperkt als je focust op het proces.
Natuurlijk zullen jongeren de vraag stellen waarom het proces zo belangrijk is. Mensen zijn immers al eeuwenlang bezig met het uitvinden dan allerhande zaken die ons leven (in theorie) gemakkelijker maken. We hebben tal van machines ontwikkeld die processen voor ons uitvoeren, zodat wij met een druk op de knop de perfecte tas koffie hebben, de leukste vormen van ontspanning voorgeschoteld krijgen en zodat ons gras tot op de millimeter strak afgereden wordt.
En ook volwassenen gebruiken AI steeds meer. We streven ernaar om hetgeen we verlangen met geringe inspanning zo snel en zo perfect mogelijk te verkrijgen. Probeer dan maar te vertellen aan de jonge generatie dat het proces, het zweten en de moeite belangrijk zijn en dat het op lange termijn niet oplevert om je samenvatting door ChatGPT te laten schrijven.
Imperfectie is de grootsheid van de mens
Niettemin loont het de moeite om hierover in de onderwijscontext met jongeren na te denken. Ernst Fischer, een Oostenrijkse journalist en schrijver, schreef: ‘As machines become more and more efficient and perfect, so it will become clear that imperfection is the greatness of man’ (The Necessity of Art, 1959). Een quote die wel eens meer opduikt in het kader van technologische ontwikkelingen. We zijn nog niet zover dat we imperfectie zien als de grootsheid van de mens, maar misschien kan deze tijd wel een kantelpunt zijn.
Misschien is dit wel het moment om het proces te gaan herwaarderen, het vallen en opstaan. AI kan zich dag en nacht blijven trainen en perfectioneren. Dat kan de mens niet. Die moet rusten en die zal fouten blijven maken. In plaats van daarover gefrustreerd te raken of ernaar te streven hetzelfde te doen, kunnen we dit ook omarmen.
Er zit iets moois in de imperfectie, in het proces waarin fouten gemaakt worden. Het onderwijs is bij uitstek een plek waar ruimte moet zijn voor het leerproces en waar het gesprek met jongeren gevoerd kan worden over AI.