‘Zij-instromers lossen het lerarentekort niet in hun eentje op. Maar ze brengen een frisse blik, diverse achtergronden en nieuwe energie en inzichten het onderwijs binnen. Als we willen dat zij blijven, dan moeten we erkennen wat een carrièreswitch naar het onderwijs meer is dan een nieuwe job’, schrijven lerarenopleiders Tine Aers en Hadewig Timmerman.
“Ik heb nog nooit zo hard gewerkt als nu.” Het is een veelgehoorde uitspraak van mensen die de overstap maken naar het onderwijs. Ze komen binnen met ervaring, passie en idealisme. Maar al snel voelen ze zich verdwaald in een wereld die fundamenteel anders werkt dan ze gewend zijn. De carrièreswitch naar het leraarschap blijkt meer dan een nieuwe job. Het is een cultuurschok.
Een nieuwe groep voor de klas
De klaslokalen stromen binnenkort vol met nieuwe gezichten. Niet alleen die van leerlingen, maar ook van leraren die via een andere weg, dan doorgaans gangbaar is, het onderwijs binnenkomen: de zij-instromers. Hun aantal groeit. Ze komen uit de zorg, het bedrijfsleven, de overheid, techniek, … en brengen een rugzak vol kennis en levenservaring mee. Toch botsen ze op een systeem dat niet altijd klaar lijkt voor hun komst.
Zij-instromers zijn geen standaardstarters. Ze hebben vaak al een carrière achter de rug, managementvaardigheden en een helder beeld van hun kunnen en grenzen. Ze zijn assertief, inhoudelijk sterk en kiezen bewust voor het onderwijs uit passie voor een vak, om hun expertise te delen, uit idealisme of de zoektocht naar meer zingeving. Maar ondanks hun potentieel, komen hun mogelijkheden niet altijd ten volle tot hun recht.
Van expert naar beginner
Zij-instromers geven aan hoeveel energie ze halen uit verbinding met leerlingen, warme collega’s, gedeeld vertrouwen, gehoord worden en samenwerkingsmomenten zoals collegiale observaties en team-teaching. Tegelijkertijd worstelen ze met de complexiteit van het onderwijs, de onzekerheid van tijdelijke jobs, de fysieke en mentale inspanningen van lesgeven, onduidelijke verwachtingen, materialen die moeizaam gedeeld worden en het gebrek aan vaardigheden en tijd om hun eerdere ervaringen te verwerken of te vertalen naar het leraarschap.
Wat nodig is, is een doordacht en duurzaam herdenken van aanvangsbegeleiding, succesvol onboarden van de diverse instroom aan startende leraren. De vraag vanuit het werkveld is groot, aanvangsbegeleiders buigen zich stilaan over deze complexe kwestie.
Ondanks de inspanning om maatwerk te bieden voor elk type starter, vallen de zij-instromers uit de boot. De ‘second career teacher’ – die reeds werkervaring heeft buiten het onderwijs en dus het leraarschap niet koos als eerste carrière – heeft duidelijk andere noden in de transitie naar het onderwijs.
De ‘ideale’ realiteit van een jonge startende leraar met een voltijds contract die opstart 1 september is al vele jaren aan het verschuiven en zij-instromers leggen extra druk op het aanpassen van het vooropgestelde traject en de coachingstrategieën binnen die begeleiding. De beperkte middelen dat vrijgemaakt wordt voor on-boarding bemoeilijkt het herdenken.
Praktijkschok én cultuurschok
Naast de algemene praktijkschok waar elke starter mee te maken krijgt, ervaren zij-instromers dikwijls een extra cultuurschok. De manier van samenwerken, de hiërarchie binnen scholen en de onderwijscultuur kunnen sterk verschillen van wat ze gewend zijn in andere professionele contexten. En tegelijk voelen ze de dwingende norm om direct te “performen” voor de klas, de collega’s én de ouders.
Terwijl we in het bedrijfsleven tijd krijgen om door te groeien van een juniorprofiel tot seniorprofiel, doorloopt een starter in het onderwijs dat van de ene dag op de andere. Je hebt meteen alle verantwoordelijkheden en draait mee in een onderwijsstructuur en -cultuur die je niet eigen is.
En dat is wat een onderwijsjob zo complex en uitdagend maakt, ook voor een startende zij-instromer met heel wat jaren ervaring op de teller. En tegelijkertijd zien ze er, met hun maturiteit, geen beginner uit. Overschatting en onderschatting bij deze ervaren beginner is een voortdurend balanceren.
De achterdeur staat op een kier
Het gevolg: de motivatie waarmee zij-instromers binnenkomen, brokkelt af. Te veel onder hen vertrekken na een of enkele jaren weer, vaak stilletjes als ze zich niet ondersteund voelen. De voordeur van het onderwijs staat open, maar de achterdeur blijft op een kier.
Willen we zij-instromers behouden, dan moeten we durven anders kijken naar de begeleiding van zij-instromers op scholen en in de lerarenopleidingen. Scholen focussen in hun warm onthaal te veel op praktische zaken zoals lesvoorbereidingen, klasmanagement en didactische vaardigheden.
Wat ontbreekt is aandacht voor, begeleiding die vertrekt vanuit dialoog, afstemming en (h)erkenning met meer focus op de transitie naar een andere werkcultuur en een verschuiving in beroepsidentiteit, erkenning van het loslaten van een vorige carrière en begrip voor de onzekerheden die deze verandering met zich meebrengt. Een succesvol onthaalbeleid vereist een op maat gemaakte aanpak waarin de specifieke identiteit en behoeften van de zij-instromer erkend worden.
Concreet betekent dit coaching die uitgaat van gelijkwaardigheid en professionele dialoog door gespreksinstrumenten zoals SamenWIJzer om écht in gesprek te gaan over identiteit, schoolcultuur, verwachtingen en talenten; en zij-instromers die elkaar vinden en ondersteunen in dezelfde rollercoaster. Niet alleen uitgaan van het idee dat de zij-instromer iets dient te leren in het onderwijs maar dat ook het onderwijs iets kan leren van een zij-instromer.
Het zou moeten starten in de lerarenopleiding voor zij-instromers: naast de focus op het leraarschap kan het curriculum focussen op transitie in beroepsidentiteit, veerkracht/weerbaarheid, voorbereiding op omgaan met weerstand in het team of hun ideologieën bijstellen, … om er enkele te noemen.
Zij-instromers zijn geen wondermiddel, wel een verrijking
Zij-instromers lossen het lerarentekort niet in hun eentje op. Maar ze brengen een frisse blik, diverse achtergronden en nieuwe energie en inzichten het onderwijs binnen. Als we willen dat zij blijven, dan moeten we erkennen wat een carrièreswitch naar het onderwijs meer is dan een nieuwe job. Het is een nieuwe cultuur binnenstappen, het is een nieuwe beroepsidentiteit aanmeten.
We ervaren een kantelmoment in de gesprekken met aanvangsbegeleiders, zij-instromers, directies en lerarenopleiders om daar bij stil te staan. We buigen ons in de toekomst samen verder over de vraag: Hoe kunnen we als onderwijssysteem ervoor zorgen dat een zij-instromer gewaardeerd wordt als waardevolle, ervaren beginner? Welk beleid is er nodig om deze nieuwkomer in het onderwijs te zien als een kans en gelegenheid om samen school te maken?
Stel je voor… het onderwijs als een warm huis, met een uitnodigende voordeur voor zij-instromers en een beleid dat voorkomt dat mensen via de achterdeur vertrekken. Laten we eerst leren houden van zij-instromers, zodat we hen vervolgens op een duurzame manier kunnen behouden.
Tine Aers en Hadewig Timmerman zijn lerarenopleiders voor zij-instromers en onderzoekers voor het expertisecentrum ‘Education & Development’ van de Hogeschool UCLL.