‘Het is hoog tijd dat we starters in het onderwijs beter ondersteunen’

Als startende leerkrachten beter ondersteund worden, dan zal dat zowel een positieve impact hebben op  het lerarentekort en op het welzijn en de leerprestaties van leerlingen’, schrijft Willem Konings. Samen met een groep leerkrachten lijst hij een aantal aanbevelingen op. Ze roepen de  Vlaamse regering en alle actoren binnen het onderwijsveld op om de handen in elkaar te slaan en werk te maken van een oplossing.

Het Vlaamse regeerakkoord landde in september 2024. Daarmee worden in het onderwijs de eerste contouren zichtbaar van een beleid dat meer inspeelt op de noden van starters. In oktober waren het verder overal gemeenteraadsverkiezingen waarna (nieuwe) schepenen van onderwijs aangesteld werden. Ondertussen hebben we ook een federale regering en een regeerakkoord.  

Helaas zijn de problemen waar het onderwijs al langer mee kampt, vandaag nog verre van opgelost.

In januari en maart kwamen leerkrachten massaal op straat om te betogen tegen dalende onderwijspensioenen (intussen kwam een ‘compromis’ uit de bus). Vandaag zien we kleuters die slecht scoren op de internationale TIMSS-toetsen, naast de al bestaande problemen zoals het lerarentekort en een gebrek aan perspectief voor starters.

Maar wil dat zeggen dat het werkveld de moed verloren heeft? Neen. Dat bijvoorbeeld iedereen baat heeft bij oplossingen voor startende leerkrachten, is iets dat verschillende beleidsmakers ondertussen erkennen. Omdat het zoveel andere problemen mee helpt oplossen.

Als je startende leerkrachten beter ondersteunt, heeft dat bijvoorbeeld een impact op het lerarentekort en dus het welzijn en de leerprestaties van leerlingen. Vlaamse regering, gemeentelijke overheden: werk samen met het werkveld dat zich wil focussen op oplossingen.

Wetende dat onderwijspersoneel graag participeert aan het beleid richtte ik op het einde van vorig schooljaar een werkgroep op die zich bezighoudt met de volgende vraag:

‘hoe kunnen we starters meer perspectief bieden in hun schoolloopbaan en hun functioneren in het onderwijs?’

Omdat we beginnende of tijdelijke krachten meer moeten behoeden voor uitval. Maar zoals gezegd ook omdat iedereen baat heeft bij oplossingen voor starters.

Het idee: een diverse groep professionals bijeenbrengen en samen oplossingen laten formuleren. Starters en ervaren leerkrachten, aanvangs- en leerlingbegeleiders, mensen verbonden aan de lerarenopleiding, … vormen deze groep.

Die kwam onder leiding van een professionele moderator tot de volgende aanbevelingen voor starters:

1. Co-teaching

Voor zowel startende als gevorderde leerkrachten, kan een (algemeen) systeem van co-teaching breder ingevoerd worden. Zo kunnen leerkrachten vertrouwd worden met de identiteit van de school en leerlingen. Daarnaast kunnen starters veiligheid opbouwen mits in hun lesopdracht gesteund te worden door een ervaren collega. Verder biedt co-teaching kansen om multidisciplinair samen te werken met de nodige ondersteuning van experten.

2. Geïnteresseerde pedagogische begeleiding

Een geïnteresseerde pedagogisch begeleider is iemand die dit deeltijds doet en ook ervaren leerkracht is, iemand die zichtbaar en aanspreekbaar is, die vraaggericht werkt naast het leerplangerichte. Pedagogische begeleiders bekijken hoe de lessen verlopen en hoe de school omgaat met leerlingen.

Een geïnteresseerde begeleider zal de leerkracht niet overspoelen, maar zal een gedoseerd vraaggericht en ondersteunend aanbod bieden en dit zo lang als nodig is.

3. Gelijkwaardigheid tussen alle leerkrachten

Gelijkwaardigheid tussen alle leerkrachten betekent een billijke verdeling van de onderwijslasten qua klassen en leerlingen. Wie geeft welke vakken en wat bepaalt de verdeling van parallel- versus unieke klassen? Dit vraagt om een horizontale mensgerichte organisatiecultuur met focus op verbinding, elkaar zien. Een cultuur waarbij mensen betrokken worden en regelmatig functioneringsgesprekken gehouden worden voor leerkrachten hiervoor rekening houdend met de specifieke context.

4. Groeikansen

Groeikansen heeft te maken met een duidelijke visie op de loopbaan: ‘hoe begin ik?’, ‘wat zijn mijn kansen?’. Het is van cruciaal belang dat er een soort van schoolloopbaanplanning is en dat mensen coaching krijgen in hun loopbaan. Dit voor zowel beginnende als ervaren leerkrachten.

Dit veronderstelt wat betreft schoolorganisatie meer transparantie en duidelijke communicatie. Dit vergt ook dat er duale trajecten mogelijk zijn, dat deeltijds studeren en werken meer ingebed raken, en dat leren en werken elkaar tegelijkertijd versterken.

5. Coaching

Het doel van coaching is het bevorderen van (zelf)reflectie over het eigen functioneren. Begeleiding door deskundigen opgeleid in coaching en liefst met significante onderwijservaring is daarbij essentieel. Deze begeleiders spelen een zuivere rol als coach/mentor en evalueren niet.

Bij het coachen gaat het over de groei van elk individu: over hun eigen rol en de zinvolle invulling van hun loopbaan. Coaching kan ook in team gebeuren ter bevordering van een open en constructieve werksfeer. Door individuele coaching is er ontwikkeling van elke leerkracht, wat de retentie bevordert.

6. De 38 urenweek

In Vlaanderen moet een prestatie gerealiseerd worden van 38 uren waarbinnen taken worden gedifferentieerd. Lessen, verbeterwerk, bewakingen enzovoort moeten worden gewogen. Daarbij moet op school worden gesproken over taaklasten, met het streven naar een billijke verdeling van het werk.

Vlaamse regering, lokale overheden: niet al onze voorgestelde maatregelen kosten geld en vele ervan zijn in eenieders belang.

Veel leerkrachten hebben baat bij co-teaching, zelfs al is het op vrijwillige basis. Pedagogische begeleiders kunnen zich afvragen of ze voldoende waardengericht werken, vanuit een gedegen expertise de juiste ondersteuning kunnen bieden. Een billijke verdeling van de onderwijsbelasting gaat over het heruitvinden van de solidariteitsgedachte in een maatschappij die individualistischer wordt. Het idee van de 38 urenweek sluit aan bij een eerlijke verdeling van de lasten. Een directie kan inzetten op transparante en duidelijke communicatie in het belang van starters. Een leerkrachtencoach aanstellen betekent extra budget vrijmaken voor een persoon.

Met elk van bovenstaande maatregelen kunnen beleidsmakers aan de slag gaan binnen het huidige systeem. Laten we waar nodig extra middelen voorzien. Maar laten we vooral de moed niet opgeven en samen bouwen aan beter onderwijs, uiteindelijk in het belang van iedereen.

Deze bijdrage werd ondertekend door:

1. Marisa Van Huffel (gepensioneerd leerkracht, Paridaens en Ursulinen)

2. Ilse Van Wijnendaele (leerkracht en ex-lerarenopleider Odisee, Heilig Hart Heverlee en Kessel-Lo)

3. Fred Guldentops (leerkracht, GO! Campus De Brug)

4. Ria Vandermeersch (gepensioneerd leerkracht, Miniemeninstituut)

6. Sofie Geys (leerkracht en aanvangsbegeleider, Heilig Hart Heverlee)

5. Caroline Top (leerkracht, Lemmensinstituut)

7. Willem Konings (leerkracht, Miniemeninstituut).

8. Leen Delbeke (leerondersteuner)

9. Magda Tijskens (onderwijzeres)

10. Diederik Roelandts (leerkracht en ex-vakbondsafgevaardigde, Miniemeninstituut; lector, AP-hogeschool Antwerpen)

11. Mieke Indesteege (gepensioneerd directeur, Qrios Genk)

12. Brecht Crabbe (leerkracht, Miniemeninstituut)

13. Mia De Bruyn (gepensioneerd onderwijzeres)

14. Carlo Emerencia (doctor in de wiskunde en praktijkassistent, Vrije Universiteit Brussel)

15. May De Bont (gepensioneerd leerkracht)

16. Joke Geniesse (leerondersteuner)

Een emeritus-professor in de pedagogiek fungeerde als moderator bij het formuleren van de aanbevelingen.