Wanneer de leraar zijn gezag verliest, verliest de samenleving haar fundament. De VRT-docu over basisschool Balder in Brussel liet dat pijnlijk zien.
Er is een plaats waar je de staat van een samenleving beter kunt aflezen dan in welk parlement ook: het klaslokaal. Een school is nooit zomaar een school. Ze is een spiegel die onverbiddelijk terugkaatst wat er zich buiten de poorten afspeelt. Waar ouders richting verliezen, dolen kinderen. Waar gezag en structuur afbrokkelen, wordt de leraar machteloos. En wanneer de leraar zijn gezag verliest, verliest de samenleving haar fundament.
De VRT-docu over basisschool Balder in Brussel liet dat pijnlijk zien. Leerkrachten met de beste bedoelingen raken opgebrand in een omgeving zonder orde. Het beeld dat blijft hangen is dat van volwassenen die zichtbaar onder de druk bezwijken, en kinderen die zich plots in de rol van trooster moeten wringen. Dat beeld is hartverscheurend en tegelijk symptomatisch. Hoe kun je jongeren weerbaarheid bijbrengen als zelfs de volwassenen geen houvast meer vinden?
Zelfs details verraden de erosie van gezag. Een directeur die met pet door de gangen loopt. Het lijkt banaal, maar symboliek is nooit banaal. Zoals Ortega y Gasset schreef: ‘Decadentie openbaart zich altijd eerst in kleinigheden.’
De school toont een vicieuze cirkel: gebrek aan structuur leidt tot chaos, chaos jaagt leerkrachten weg, het lerarentekort verergert, waardoor de chaos groeit.
Wat hier zichtbaar wordt, is niet enkel een pedagogisch probleem, maar een maatschappelijk falen. Het is de echo van een doorgedreven individualisering, van een Europa dat hiërarchie en gezag heeft ingeruild voor vrijblijvendheid. We geloven dat vrijheid zonder grenzen vanzelf tot harmonie leidt. Wat we krijgen, is stuurloosheid.
Wie goed kijkt, ziet dezelfde dynamiek elders. De gangen van Balder en de vergaderzalen van NAVO en EU liggen maar een paar straten van elkaar verwijderd, maar ademen dezelfde leegte. Leiders die net zo stuurloos lijken als de kinderen die ze in hun stadsscholen achterlaten. Een beschaving die haar richting kwijt is, verraadt zich eerst in de kleinste details van haar klaslokalen, en pas daarna in de grote instituties.
En toch is dit geen verwijt aan leerkrachten of directie. Zij dragen bovenmenselijk een last die eigenlijk de onze is. Hun breekbaarheid is onze breekbaarheid, hun machteloosheid onze machteloosheid. Balder is geen geïsoleerd verhaal, maar een microkosmos van een continent dat zijn kompas verloren heeft.
Maar juist daarin ligt ook hoop. Als een school de spiegel is van de samenleving, kan herstel ook dáár beginnen.
Hoopgevend is ook dat onze huidige minister van onderwijs de nadruk blijft leggen op discipline, als voorwaarde om rust en weerbaarheid op school te herstellen.
