Nieuwsconsumptie van Vlaamse jongeren: hoe weet uw tiener wie George Floyd is?

Ze volgen het nieuws niet, maar toch zijn veel tieners goed op de hoogte van de actualiteit. Met dank aan hun vrienden en de influencers die ze op sociale media volgen. ‘Het enige wat volwassenen moeten doen, is ervoor zorgen dat ze het kaf van het koren kunnen scheiden’, klinkt het.

Ze kijken niet naar het tv-journaal, luisteren nooit naar de radio en raken geen krant aan, maar toch hebben veel jongeren een uitgesproken mening over actuele thema’s zoals racisme, het klimaat of holebirechten. Online gaan ze met elkaar in discussie of delen ze petities en steeds vaker komen ze ook op straat om hun overtuiging kracht bij te zetten. Zowel aan de klimaatprotesten als de Black Lives Matter-betogingen namen opvallend veel tieners en jonge twintigers deel. Veel jongeren weten dus maar al te goed wat er in de wereld gebeurt. De vraag is alleen waar ze die informatie vandaan halen en vooral hoe betrouwbaar die is.

Meer dan 78 procent van de Vlaamse jongeren komt vooral via de sociale media in aanraking met de actualiteit, zo blijkt uit Apestaartjaren, een tweejaarlijks onderzoek van Mediawijs, Mediaraven en de onderzoeksgroep imec-MICT (UGent). ‘Veel mensen vinden dat heel onrustwekkend, maar dat hoeft het helemaal niet te zijn’, zegt de Amerikaanse hoogleraar journalistiek en media Regina Marchi (Rutgers School of Communication and Information), die gespecialiseerd is in de nieuwsconsumptie van jongeren. ‘Zo’n vijftien jaar geleden, toen sociale media nog niet veel voorstelden, zag het er veel slechter uit. Jongeren lazen toen al geen kranten meer en keken amper naar het televisienieuws. De kans was reëel dat ze op den duur niets meer over de actualiteit te weten zouden komen. Het is dus heel positief dat ze nu nieuws tegenkomen op Instagram, Twitter of Snapchat.’

Niet dat tieners daar actief naar op zoek gaan. ‘Bij hen speelt het zogenaamde news will find me-syndroom: als het écht belangrijk nieuws is, zal het mij wel vinden’, zegt hoogleraar journalistiek en media Ike Picone (VUB). ‘Je kunt ze geen ongelijk geven, want de kans dat ze vanzelf op die berichten botsen, is ook groot. Of dat nu via het WhatsApp-bericht van een vriend, de Facebook-post van een krant of het Instagram-bericht van een acteur is.’ Naast nieuwsmedia en jongerenplatforms zoals TagMag en Vice komen die berichten in veel gevallen ook van commerciële bedrijven, zangers, acteurs, stijliconen en (online) vrienden. Vorig jaar zeiden zes op de tien Amerikaanse tieners in een enquête van onderzoeksbureau SurveyMonkey dat ze eerder met nieuws in contact komen via influencers en beroemdheden dan via nieuwsmedia. Daarnaast zijn er nog de berichten die door de sociale media zelf worden gepusht. In de Verenigde Staten kijkt de helft van de tieners naar een bericht op YouTube omdat het hen door dat medium zelf wordt aangeraden.

Vaak is het de post van een vriend of een idool die de interesse van jongeren voor het een of andere nieuwsfeit wekt. Dat kan een nieuwsbericht zijn, maar evengoed een meme, een cartoon of een grappig fragment uit een talkshow. ‘Veel Amerikaanse tieners wisten bijvoorbeeld niet eens dat racisme een probleem was tot er een paar jaar geleden haatberichten circuleerden toen een vrouw met Indiase roots tot Miss America werd verkozen’, legt Marchi uit. ‘Doordat sommige jongeren daar cartoons en andere berichten over postten, kregen ook hun vrienden, die zelf nog nooit met racisme in aanraking waren gekomen, er aandacht voor.’

Ook bij het populaire Vlaamse online nieuwsplatform TagMag, waarvan uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts hoofdaandeelhouder is, zien ze dat geregeld gebeuren. ‘Wij brengen overwegend entertainmentnieuws, maar sinds een jaar of twee posten we soms ook berichten over actuele onderwerpen die jongeren raken’, zegt hoofdredacteur Simon Smetryns. ‘Zoals onlangs nog naar aanleiding van de dood van George Floyd. Omdat het over een veertiger ging, zouden wij daar normaal niets over hebben gepost. Dat we het uiteindelijk toch hebben gedaan, komt doordat het filmpje van zijn arrestatie op de sociale media opdook en ook jongeren het massaal begonnen te delen.’

Kritische geest

Veel berichten die tieners online tegenkomen, zijn niet bepaald neutraal of objectief te noemen. En zijn ze dat wel, dan worden ze vaak van gekleurd commentaar voorzien door degene die ze deelt. Uit het laatste Digital News Report van het Reuters Institute, een onderzoek naar de nieuwsconsumptie in veertig landen waaronder België, blijkt dat jonge mensen dat heel normaal vinden. ‘Onpartijdig nieuws beschouwen ze zelfs als een onhaalbaar streefdoel’, zegt Picone. ‘Ze staan ook meer open voor gekleurd nieuws. 22 procent van de jonge mensen verkiest berichten die hun eigen mening bevestigen boven neutrale verslaggeving en 11 procent heeft liever nieuws dat hun eigen mening uitdaagt.’

Niet dat ze zo’n bericht zomaar voor waar aannemen. ‘We mogen hun kritische geest niet onderschatten’, vindt Picone. ‘Stel dat een bekende acteur zoals Matthias Schoenaerts een bericht deelt op de sociale media. Dan zullen zijn jonge volgers dat wel lezen, maar de meesten van hen weten heel goed dat ze de inhoud niet blindelings mogen vertrouwen.’ Dat jongeren best kritisch staan tegenover de beweringen en berichten die influencers en beroemdheden delen, bleek duidelijk tijdens de coronacrisis. YouTuber Benoit Van de Geuchte haalde zich in volle lockdown de woede van zijn volgers op de hals door een video te posten waarin hij in zee surft en met vrienden gaat skaten. Dat er nog meer mensen zouden sterven door zelfmoord dan door het virus, zoals hij schreef, geloofden ze niet. Hetzelfde overkwam de populaire Nederlandse rapper Gers Pardoel toen hij met veel overtuiging postte dat het wél een goed idee is om elkaar een knuffel te geven. Veel fans reageerden woedend.

Zodra hun interesse in een nieuwsfeit is gewekt, gaan tieners soms wel actief op zoek naar toelichting. In eerste instantie zoeken ze op sociale media naar die informatie, en dan komen ze weleens bij louche berichten terecht. ‘Daarom moeten ze ook op hun sociale media degelijke, betrouwbare bronnen kunnen vinden’, zegt Sanne Hermans van het Vlaams Kenniscentrum Mediawijs. ‘Het is dus belangrijk dat de traditionele nieuwsmedia ook daar aanwezig zijn, net als op platforms voor jongeren zoals nws.nws.nws van de VRT en WatWat van de Vlaamse Jeugdraad.’

Fake news

Wordt hun aandacht getrokken door een zwart vierkant op de feed van een idool als Justin Bieber of Taylor Swift of door een cartoon over Leopold II die een klasgenoot heeft gedeeld, dan slaan jongeren vaak ook aan het googelen om de betekenis ervan te achterhalen. Het probleem is dat velen van hen niet verder zoeken dan de eerste of tweede link die bovenaan de zoekresultaten opduikt. ‘Veel moeite willen ze meestal niet doen om een bericht te checken of informatie op te zoeken’, zegt hoogleraar communicatiewetenschappen Annelore Deprez (UGent en Arteveldehogeschool). ‘In veel gevallen denken ze dat ze op hun buikgevoel kunnen afgaan of dat ze een goede inschatting kunnen maken op basis van hun kennis over het onderwerp.’

Uit allerlei onderzoeken blijkt dat veel jongeren die met vragen zitten over nieuwsberichten bij hun ouders te rade gaan. Alleen weten ook zij lang niet altijd hoe het zit. ‘In 2018 en 2019 hebben we een onderzoek gedaan naar fake news, waarbij we jongeren en hun ouders vijf nieuwsverhalen voorlegden waarvan ze moesten inschatten of die waar waren of niet’, zegt Deprez. ‘Amper 3 procent van de jongeren wist alle vijf juist in te schatten, maar ook hun vaders en moeders scoorden met 24 procent niet bijster goed.’ Als ouders zelf niet weten of iets echt of vals is, kunnen ze hun kind er natuurlijk moeilijk raad over geven. ‘Vandaar dat het onderwijs een cruciale rol speelt’, vindt Regina Marchi. ‘Er moet op school niet alleen veel aandacht naar mediawijsheid gaan, maar ook naar geschiedenis en burgerschapslessen, want die kunnen jongeren helpen om nieuwsberichten te kaderen.’

Inspirerende verhalen

Opvallend is wel dat Vlaamse jongeren behoorlijk wat vertrouwen hebben in berichten van traditionele nieuwsmedia, zoals kranten en tv-zenders. Dat werd onlangs nog eens bevestigd in een onderzoek van de Arteveldehogeschool naar de nieuwsconsumptie in coronatijd. ‘Daaruit blijkt dat het vertrouwen van jongeren in de klassieke media toeneemt. Zelfs veel meer dan bij oudere groepen’, zegt Annelore Deprez. ‘Misschien wijst dat erop dat alle energie die de voorbije jaren in mediawijsheid is geïnvesteerd vruchten begint af te werpen.’ Niet dat jonge mensen geen kritiek hebben op kranten, tv-zenders en hun online spin-offs. In het coronaonderzoek klagen ze er vooral over dat die veel te weinig positief en hoopgevend nieuws brengen. Ook uit de veelgeprezen studie How Young People Consume News and The Implications For Mainstream Media in opdracht van het Reuters Institute bleek vorig jaar dat negatieve berichtgeving jongeren afschrikt. Ze willen best ernstige en moeilijke berichten horen of lezen, maar dan moeten die wel worden afgewisseld met hoopgevende, inspirerende verhalen.

‘Jonge mensen zijn dus wel degelijk geïnteresseerd in actualiteit’, zegt Regina Marchi. ‘Door wat hun vrienden online posten, zijn ze meestal ook behoorlijk goed op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt. Vervolgens gaan ze daar foto’s en berichten over delen waardoor weer andere leeftijdgenoten ermee in contact komen. Het enige wat volwassen dus moeten doen, is ervoor zorgen dat tieners het kaf van het koren kunnen scheiden.’

1. Kijk je naar het journaal of lees je een krant?

Een televisie hebben we thuis niet en dus kijken we niet naar het journaal. Mijn ouders en mijn oudste zus hebben wel een digitaal abonnement op verschillende kranten die ze op hun smartphone lezen. Zelf lees ik maar af en toe een krantenartikel.

2. Ben je op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt?

Dat vind ik wel. Thuis wordt er aan de eettafel heel veel over de actualiteit gepraat. Gaat het over een economisch onderwerp of over een politieke crisis, dan interesseert dat me niet zo. Maar nieuws over racisme of feminisme boeit me echt en daar zoek ik dan online meer informatie over op.

3. Waar kom je nieuwsberichten tegen?

Op Instagram volg ik verschillende nieuwspagina’s, zoals nws.nws.nws van de VRT. De laatste tijd worden er enorm veel berichten over George Floyd en de Black Lives Matter- beweging gedeeld. Ik heb daar ook veel over gepraat met mijn oudste zus, die superveel over racisme en onderdrukking weet. Ik heb een uitgesproken mening over dat onderwerp, maar ik vind dat je moet weten waarover je praat voor je daarmee naar buiten komt.

4. Hoe weet je of een bericht betrouwbaar is?

Door te kijken waar het vandaan komt. De laatste tijd worden er bijvoorbeeld veel links gedeeld waar je geld kunt doneren voor de familie van George Floyd of voor slachtoffers van politiegeweld. Dan check ik altijd even of die site wel betrouwbaar is. Als het een heel bekende Amerikaanse influencer is die zoiets post, vertrouw ik het al wat meer. Zo iemand kan het zich niet veroorloven om een heel foute link te delen.

1. Kijk je naar het journaal of lees je een krant?

Thuis hebben we geen krant en kijken we haast nooit naar het nieuws, want mijn ouders volgen de actualiteit vooral via hun smartphone. Alleen als ik bij mijn oma ben en haar krant zie liggen, kijk ik er weleens in.

2. Ben je op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt?

Ik heb het gevoel dat ik te weinig weet. Ik ben erg geïnteresseerd in actualiteit, maar normaal heb ik amper tijd om me ermee bezig te houden. Op dat vlak is de coronacrisis wel positief, want door de lockdown heb ik me meer in nieuwsberichten, zoals die over de Black Lives Matter-beweging, kunnen verdiepen.

3. Waar kom je nieuwsberichten tegen?

Vooral op Instagram en Twitter. Vaak zie ik daar berichten over onderwerpen waar ik meer over wil weten. Dan vraag ik mijn ouders naar hun mening en zoek ik er informatie over op. Dat heb ik bijvoorbeeld gedaan toen veel van mijn vrienden berichten over het klimaat begonnen te posten. Ook het nieuws over de dood van George Floyd heb ik op Instagram gezien: een vriendin, die zelf zwart is, had dat filmpje gedeeld.

4. Hoe weet je of een bericht betrouwbaar is?

Door te checken van welke site het komt. Nieuws van een kwaliteitskrant vertrouw ik veel meer dan een bericht van de een of andere rare blog. Ik word er kregelig van als mensen zomaar iets verkondigen zonder na te gaan van welke bron het komt en dus wil ik dat zeker zelf niet doen.

1. Kijk je naar het journaal of lees je een krant?

Mijn ouders kopen geen krant, maar ze kijken wel elke dag naar het journaal. Zelf kijk ik als ik tijd heb, maar meestal ben ik om zeven uur nog niet klaar met mijn schoolwerk. Dat vind ik wel jammer, want het VRT-nieuws is echt duidelijk en interessant.

2. Ben je op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt?

Zeker van de dingen die mij interesseren. Nieuws over het coronavirus volg ik bijvoorbeeld goed en ook alles wat met de Black Lives Matter-beweging te maken heeft. Over zulke onderwerpen zoek ik vaak extra informatie op, meestal op de site van Het Nieuwsblad of op HLN.be.

3. Waar kom je nieuwsberichten tegen?

Vooral op Instagram. Daar heb ik met vrienden, die allemaal van vreemde origine zijn, ook een groep waarin we grappige dingen en nieuwsberichten delen. Vaak discussiëren we daar dan over. In die groep hebben we natuurlijk ook veel berichten gedeeld over de dood van George Floyd, want daar waren we allemaal enorm door geschokt.

4. Hoe weet je of een bericht betrouwbaar is?

Meestal kijk ik naar het aantal volgers van degene die het heeft gedeeld. Iemand met een miljoen volgers zal niet snel fake nieuws delen, want dat zou slecht zijn voor zijn imago.