Musicoloog Pieter Bergé: ‘In alles wat Mozart deed, was hij een theatercomponist’

‘Wie schreef het Requiem van Mozart?’ luidt de titel van het nieuwe boek van musicoloog Pieter Bergé. Op het festival Topstuk Mozart in Brugge geeft hij meer uitleg.

Heeft Mozart zijn beroemde Requiem niet zelf geschreven?

Pieter Bergé: Het Requiem van Mozart bestaat uit veertien delen. Daarvan heeft Mozart alleen het eerste deel, het Introitus, zelf voltooid. Dat is iets meer dan vier minuten muziek. Van de meeste andere delen werkte hij enkel de koor- en de basso-continuopartijen (de begeleidende muziek bij de zang, nvdr) uit. Van drie delen zette hij zelfs niet één noot op papier. Hij werkte eraan in het najaar van 1791 maar stierf op 5 december van dat jaar. Omdat het Requiem een componeeropdracht was en geld in de lade bracht, zocht zijn vrouw Constanze een manier om het af te maken. Uiteindelijk zorgde Mozarts assistent Franz Xaver Süszmayr daarvoor.

Maar er volgden nog andere voltooiingen?

Bergé: Het Requiem maakte een hele geschiedenis mee. In mijn boek zet ik de verzinsels en de feiten over de opdracht en de compositie op een rij. Er zijn intussen meer dan twintig nieuwe voltooiingen. Vorig jaar nog maakte Pierre-Henri Dutron een versie voor René Jacobs. En Georg Friedrich Haas componeerde in 2005 Sieben Klangräume zu den unvollendeten Fragmenten des Requiems von W. A. Mozart. Hij schreef tussen Mozarts delen ‘klankruimtes’ in een hedendaagse muziektaal. Süszmayrs versie blijft de bekendste. Onlangs wandelde ik door Leuven en zag ik vier affiches van amateurverenigingen die zijn versie brengen. Ook grotere concerthuizen kiezen er nog vaak voor.

Ik ben gefascineerd door requiems. Ze doen ons stilstaan bij de dood, en dus bij het leven. Mijn boek Dies Irae (2011) was een geschiedenis van het westerse requiem. Dankzij de vraag van Concertgebouw Brugge om een lezing te geven over Mozarts Requiem, kwam ik tot het boek dat ik allang wilde schrijven: Wie schreef het Requiem van Mozart?

Topstuk Mozart is een van de vijf Topstuk-festivals die Concertgebouw Brugge dit seizoen organiseert. Waarom is dit Requiem een topstuk?

Bergé: Omdat het, zoals de Negende Symfonie van Beethoven of Le Sacre du Printemps van Stravinsky, zo veel generaties inspireert. Het is een typische Mozartcompositie. In alles wat Mozart deed, was hij een theatercomponist. Hij schreef muziek die barst van empathie, die verfijnd en afwisselend is. In het Dies Irae – het derde deel van het Requiem – zorgt de muziek ervoor dat je de hel voor je ogen ziet uitbarsten. Zijn muziek ontreddert en ontroert, en nodigt uit tot diepmenselijke reflectie.

Tijdens Topstuk Mozart brengen het Collegium Vocale en het Orchestre des Champs-Élysées de Süszmayrversie, gedirigeerd door Philippe Herreweghe. Ook Alain Platels Requiem pour L. is er te beleven. Die hedendaagse reflectie op Mozarts Requiem zit vol jazz, volksmuziek en klassieke elementen. Zulke creaties geven een klassiek werk extra leven.

Licht u dat ook toe tijdens uw lezing?

Bergé: Daar doe ik wat ik ook doe als artistiek leider van Festival 20/21, dat focust op muziek uit de 20e en de 21e eeuw: ik laat horen dat achter de meeste muziek veel betekenissen schuilen, muzikale en andere. Wie dat beseft, kan muziek intenser beleven. Mijn lezing is een luisteroefening. Daarom staat er in het Requiem-boek ook een luisteranalyse. De lezer kan de muziek maat per maat doorgronden. De schitterende opname met Herreweghe uit 1998 dient als leidraad.