De Amerikaanse president Donald Trump ontsloeg het hoofd van de Amerikaanse statistische dienst na een tegenvallend banenrapport. Vraag is of de cijfers in de toekomst nog geloofwaardig zijn. En hoe geloofwaardig zijn de statistieken in ons land?
President Donald Trump beweert steeds dat het lanceren van invoertarieven gouden tijden met zich mee zal brengen voor de Verenigde Staten. Dat blijkt niet uit de eerste cijfers, bijvoorbeeld over het aantal nieuwe jobs. De banengroei stond het afgelopen kwartaal op het laagste peil sinds de coronacrisis en dat was zo teleurstellend dat Trump sprak van ‘vervalste’ cijfers, waarna hij het hoofd van het Bureau of Labor Statistics (BLS) ontsloeg.
Zonder enig bewijs stelde president Trump dat het overheidsagentschap de cijfers had gemanipuleerd om hem politiek te beschadigen. Hij benoemde ondertussen E.J. Antoni, een echte trumpist, als nieuw hoofd van BLS. Het doet bij velen de twijfel rijzen over de betrouwbaarheid van de toekomstige Amerikaanse statistieken. Hoe zit het in de rest van de wereld? En in ons land?
Gecensureerde statistieken
Betrouwbare officiële statistieken zijn essentieel voor de economie, de samenleving en de werking van de democratie. Ze vormen de basis waarop we beslissen of we een lening aangaan en een huis kopen, waar we werk zoeken, waar er wordt geïnvesteerd enzovoort. Ze zijn ook de basis waarop een regering beslist om al dan niet te besparen of nieuwe belastingen in te voeren. Zonder betrouwbare statistieken is goed beleid onmogelijk.
‘Ik wil een persbericht waarin het woord begrotingsevenwicht staat’, zei Guy Verhofstadt in 2007 als premier tegen zijn kabinetschef.
Dat de cijfers van landen als Somalië, Zuid-Soedan, Eritrea en Afghanistan niet echt betrouwbaar zijn, zal weinigen verbazen: vaak worden die landen getroffen door conflicten, er heerst chaos en de instellingen zijn zwak. In andere landen, zoals Noord-Korea, Rusland en China, worden de statistieken dan weer gemanipuleerd of gecensureerd zodat ze beantwoorden aan de wensen van hun leiders.
‘Hadden we maar wat meer naar Guy Verhofstadt geluisterd’
Zo plaatsen economen al langer vraagtekens bij de officiële macro-economische cijfers van China, na de VS de grootste economie van de wereld. Eind 2024 verklaarde Gao Shanwen, een vooraanstaande Chinese econoom bij het staatsbedrijf SDIC Securities, dat ‘niemand de echte Chinese groei kent’ en dat die de voorbije jaren ‘rond de 2 procent zou kunnen liggen’, in plaats van 5 procent zoals dat officieel luidt. President Xi Jinping legde hem prompt een spreekverbod en disciplinaire maatregelen op. Nu het in China economisch steeds moeilijker gaat, is zelfs beslist om honderden statistieken gewoonweg niet meer te publiceren.
Mistig en morsig
Ook in Europa is er weleens sprake van geknoei met officiële statistieken. Het bekendste voorbeeld is Griekenland. Begin 2010 oordeelde Eurostat, het Europese statistiekbureau, dat de kwaliteit van de officiële cijfers over de Griekse begroting en schuld ‘afhankelijk is van politieke druk en verkiezingscycli’. Daarbij werd benadrukt dat ‘de betrouwbaarheid, onafhankelijkheid en integriteit van de Griekse statistische autoriteiten niet kan worden gegarandeerd’. De manipulatie van de officiële cijfers droeg bij tot de Griekse financiële crisis die in mei 2010 uitbrak en de hele eurozone in gevaar bracht.
België is niet helemaal zonder zonde. Het Rekenhof wil zich bijvoorbeeld al jaren niet meer uitspreken over de rekeningen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest omdat die te slordig zijn. En de Europese Commissie, de OESO en het IMF wezen er al vaker op dat onze federale regeringen onzorgvuldig omspringen met begrotingen. Klassiek is dat er wordt uitgegaan van te hoge groeicijfers, terwijl uitgaven creatief worden geboekt. De Leuvense begrotingsexpert Wim Moesen wees er in Knack al herhaaldelijk op dat de begrotingen in ons land bol staan van de met mistige cijfers en morsige definities. Dit gaat niet om officiële statistieken, maar wel om cijfers in een essentieel beleidsinstrument over het geld van de belastingbetalers.
Soms worden de werkelijke cijfers ook gemanipuleerd. Het meest in het oog springende voorbeeld was de hoogoplopende discussie tussen premier Alexander De Croo (Open VLD) en toenmalig staatssecretaris voor Begroting, zijn partijgenote Eva De Bleeker in 2022: op bevel van de premier moest de begroting zoals De Bleeker die had ingediend worden bijgekleurd. Want daaruit bleek dat België het grootste begrotingstekort van alle EU-landen zou hebben en daar kon de premier niet mee leven. De begroting werd positief bijgesteld, De Bleeker werd door premier De Croo en partijvoorzitter Egbert Lachaert tot ontslag gedwongen.
Flauwekul
Onze officiële statistieken zoals het Belgische statistiekbureau Stabel die aflevert, zijn van uitstekende kwaliteit, blijkt uit internationaal vergelijkend onderzoek. Dat geldt ook voor de cijfers die bijvoorbeeld de Nationale Bank verzamelt. Al durft er weleens een hapering te zijn. Zo was er onlangs onduidelijkheid over hoeveel mensen in ons land getroffen zouden worden door de beperking van de werkloosheid in de tijd, nochtans een van de belangrijkste hervormingen van de regering-De Wever.
Het manipuleren van de officiële cijfers droeg bij tot de Griekse financiële crisis die in mei 2010 uitbrak en de hele eurozone in gevaar bracht.
Onlangs bleek ook dat de werkzaamheidsgraad van de provincie Vlaams-Brabant tussen 2021 en 2024 fout werd gepubliceerd. Volgens de cijfers was die daar het laagst van alle Vlaamse provincies en het Steunpunt Werk (KU Leuven) merkte dat die bevinding inging tegen de algemene trend en tegen zijn eigen cijfers. Statbel trok op onderzoek en daaruit bleek dat de wijze waarop één enquêteur zijn opdracht uitvoerde, voor die systematische onderschatting zorgde. En die onderschatting sijpelde natuurlijk door in de werkzaamheidscijfers van Vlaanderen en België. De samenwerking met de enquêteur werd stopgezet. Dit voorval illustreert het risico als cijfers via bevragingen moeten worden verzameld. Het gevaar van meetfouten en steekproeffouten loert dan steeds om de hoek.
Robotfoto van de 1 procent rijkste Belgen: ‘Ze dragen relatief minder bij aan sociale premies’
De officiële cijfers worden bij ons, al dan niet bewust, al eens fout geïnterpreteerd door regering en oppositie, politieke partijen, belangengroepen en noem maar op. Vaak kiezen zij die cijfers die hun boodschap het best onderschrijven. Daarnaast hebben de meeste statistieken context nodig, die ook meestal wordt weggelaten.
Ook met cijfers wordt soms een loopje met de waarheid genomen. Het frappantste voorbeeld werd in 2007 op film vastgelegd en staat op YouTube. Het gaat om een discussie tussen toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD) en zijn kabinetschef Wouter Gabriëls. ‘Ik wil een persbericht waarin het woord begrotingsevenwicht staat’, zegt Verhofstadt. ‘Dat is flauwekul. Er is geen begrotingsevenwicht’, antwoordt Gabriëls. ‘Geen flauwekul, het zal trouwens zo zijn, al moet ik de tekst zelf schrijven’, besluit Verhofstadt. En vervolgens loog de premier de bevolking voor over de budgettaire toestand van het land.
