Milieujurist Hendrik Schoukens: ‘Ik vraag me af of de dading met 3M wel rechtsgeldig is’

3M in Zwijndrecht © Frederic Sierakowski
Tex Van berlaer
Tex Van berlaer Journalist Knack

‘Op het moment van de dading wisten we nog niet of er misdrijven zijn gepleegd bij de verontreiniging’, zegt Hendrik Schoukens (UGent). ‘Bovendien lijkt het me moeilijk te verdedigen dat de burger volledig buiten het verhaal wordt gehouden.’

Gespeelde verontwaardiging. Zo omschrijft milieujurist Hendrik Schoukens (UGent) de verdedigingslinie die zegt dat we met nieuwe ogen naar een oud probleem kijken, met name de vervuiling in en rond chemiefabriek 3M in Zwijndrecht. Ja, de kennis over de schadelijke PFOS-chemicaliën is de laatste jaren geëvolueerd. ‘Maar in 2017 was er het rapport van toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven), dat waarschuwde voor het eten van eieren en zelf geteelde groenten’, zegt Schoukens, die ook Groen-schepen is in Lennik. ‘Voor de Vlaamse overheid was het minimum minimorum om te communiceren. Niet alleen vanwege het zorgvuldigheidsprincipe, maar ook vanwege de informatieverplichting. Dit lijkt op nalatig handelen.’

Een persbericht van afvalstoffenmaatschappij OVAM lag klaar in 2017, maar werd na een ‘ministeriële beslissing’ nooit verstuurd.

Hendrik Schoukens: Wat daar precies is gebeurd, is voer voor de Vlaamse onderzoekscommissie. Maar wie schuld treft, doet voor de burger weinig ter zake. Het is de ‘de overheid’ die niet heeft gehandeld. Er is zelfs een parallel te trekken met de stikstofproblematiek (in februari zette een rechter het Vlaamse vergunningenbeleid op z’n kop door een vergunning te vernietigen vanwege de stikstofuitstoot, nvdr). Zowel het stikstof- als het PFOS-probleem leefde al veel langer in Nederland. Men had dus proactief kunnen optreden. Zwijndrecht ligt op 15 kilometer van de Nederlandse grens. De overheid deed alsof ze van niets wist.

PFOS werd pas een probleem toen de pers er is opgesprongen.

De beleidsmakers leunden dus achterover?

Schoukens: Die beleidskeuze is standaard in Vlaanderen. Terwijl we toch mogen veronderstellen dat OVAM contact heeft met Nederlandse, Duitse of Italiaanse collega’s die ook te maken krijgen met PFOS. Bovendien zijn er in april vragen gesteld in het Vlaams Parlement. PFOS werd pas een probleem toen de pers er is opgesprongen.

Wat met de dading uit 2018 in het kader van de Oosterweelwerken? Bouwheer Lantis, en dus de belastingbetaler, trok 63 miljoen euro uit voor de sanering. 3M hoefde in eerste instantie maar 75.000 euro op te hoesten.

Schoukens: Er is een nieuw riedeltje: we moeten Lantis dankbaar zijn voor de sanering. De vervuilde grond wordt verplaatst en ingekapseld met folie om het grondwater te beschermen. Maar vanuit Nederland komt er heel wat kritiek: Lantis gebruikt niet per definitie de meest veilige techniek.

Hoe dan ook heb ik gemengde gevoelens bij die dading. Het onevenwicht in de bedragen tussen Lantis en 3M wordt verkocht als een daad van goed bestuur. Het kan inderdaad dat je jezelf in een nadelige positie manoeuvreert wanneer iets snel vooruit moet gaan. Er is evenwel een fundamenteel probleem: Lantis is een overheidsbedrijf dat een dading sluit met impact op de volksgezondheid.

En dan?

Schoukens: Op het moment van de dading wisten we nog niet of er misdrijven zijn gepleegd bij de verontreiniging. Toch beslist een overheidsbedrijf al in 2018 om 3M niet aansprakelijk te stellen. En dat terwijl je onder geen beding misdrijven kunt gedogen in een dading. Bovendien lijkt het me moeilijk te verdedigen dat de burger volledig buiten het verhaal wordt gehouden. Ik vraag me zelfs af of de dading wel rechtsgeldig is.

Vlaanderen is een bijzonder geval. Wij willen hier én zes miljoen varkens én grote industrie én veel wegen én veel huizen bouwen.

De Oosterweelwerken ter hoogte van Zwijndrecht op 2 april 2021.
De Oosterweelwerken ter hoogte van Zwijndrecht op 2 april 2021.© Belga

PFOS kwam voor in alledaagse producten zoals pannen, pizzadozen en regenjassen. Is technologische vooruitgang verzoenbaar met een schoon milieu?

Schoukens: Vlaanderen is een bijzonder geval. Wij willen hier én zes miljoen varkens én grote industrie én veel wegen én veel huizen bouwen. Tja, zo kom je in een situatie terecht waarin het onmogelijk is om heel wat Europese milieunormen te halen. Ofwel zeggen we: dat is de prijs voor onze luxe, ofwel richten we ons meer op die normen.

Dat doet denken aan de Klimaatzaak, die de overheid via de rechtbank tot een ambitieuzer klimaatbeleid wilde dwingen. De vzw kreeg vorige week gelijk van de rechter, maar het vonnis legt de overheid geen concrete doelstellingen op. Bent u blij?

Schoukens: De rechter trekt de consequenties van de eigen uitspraak niet door zoals zijn collega’s in Nederland of Duitsland, die wel concrete doelen formuleerden. Maar dit vonnis vormt een enorm precedent, omdat blijkt dat de scheiding der machten geen bezwaar vormt om de overheid aansprakelijk te stellen in het klimaatbeleid. Het is wat tussen de plooien gevallen, maar recent oordeelde de Raad voor Vergunningsbetwistingen nog dat ook lokale overheden de klimaatimpact van vergunningsaanvragen moeten beoordelen. Het klimaat valt dus niet meer te ontkennen. De oplossing voor het probleem zou nooit uit één klimaatzaak volgen, maar uit de opstelsom van procedures.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content