Sinds López Obrador vijf maanden geleden aantrad als president zijn in Mexico al zes journalisten vermoord. Dat zegt de Mexicaanse reporter Marcela Turati, die donderdag in Brussel de Honorary Title for Freedom of Expression van de VUB en de ULB ontving.
Ronduit hallucinant zijn de statistieken die Marcela Turati opsomt. Als freelancejournaliste voor het magazine Proceso schrijft ze al meer dan een decennium over de slachtoffers van het Mexicaanse drugsgeweld. Het is vrijdag 3 mei, Dag van de Persvrijheid. We zitten in een Brussels hotel, en ik vraag haar naar de tol van twaalf jaar drugsoorlog in Mexico. Turati: ‘40.000 mensen zijn in Mexico verdwenen sinds de overheid in 2006 de drugsoorlog uitriep. Minstens 150.000 mensen zijn vermoord, volgens sommige bronnen zelfs dubbel zoveel. Daarom is deze eretitel van de VUB zo belangrijk: mensen moeten wéten wat er in Mexico gebeurt. Deze award is niet voor mij maar voor álle Mexicaanse journalisten.’
Vrijwel nergens ter wereld is het beroep van journalist zo gevaarlijk.
Marcela Turati: Zelf woon en werk ik in Mexico Stad. Daardoor ben ik niet zozeer blootgesteld aan de grootste risico’s. Maar journalisten in regio’s waar de georganiseerde misdaad de macht heeft, riskeren elke dag hun leven. Op de school van hun kinderen zitten ook de kinderen van de druglords. Die wéten dus waar de journalisten wonen.
Met alle gevolgen van dien.
Turati: Sinds 2006 zijn in Mexico minstens 120 journalisten vermoord of verdwenen. Dat is gemiddeld één per maand.
Sinds de nieuwe Mexicaanse regering in december 2018 aantrad, zijn er al zes journalisten vermoord. Uitgerekend vandaag is er nog één omgebracht: Telesforo Santiago Enriquez, van een lokaal radiostation in Oaxaca. Hem kende ik niet persoonlijk. Maar de voorbije jaren heb ik tal van journalisten die ik goed kende verloren.
Armanda Rodriguez, die moordzaken in Ciudad Juarez documenteerde, werd in 2010 voor de ogen van zijn achtjarige dochter neergeschoten, op de parking voor zijn huis. Proceso-collega Regina Martinez werd in 2012 in haar eigen huis gewurgd. Proceso-fotograaf Ruben Espinoza werd in 2014 – samen met vier anderen – vermoord in Mexico Stad, waar hij was ondergedoken. Miroslava Breach, de belangrijkste onderzoeksjournaliste van mijn thuisstad Chihuahua, werd in 2017 met acht kogels omgebracht. Ze had geschreven dat kandidaat-burgemeesters in tien gemeentes waren aangeduid door de kartels.
En dan heb je nog Javier Valdez, onze held, onze grote broer. Hij was de belangrijkste journalist die berichtte over het Sinaloa-kartel, want hij was van daar afkomstig. Hij is in 2017 neergeschoten toen hij van de redactie wegreed.
Sinds 2006 zijn in Mexico minstens 120 journalisten vermoord of verdwenen. Dat is gemiddeld één per maand.
Waarom worden in Mexico zo veel journalisten vermoord?
Turati: De regering geeft de journalisten vaak zelf de schuld. Ze beschuldigt hen van relaties met drugkartels: ‘Je hebt zelf een fout gemaakt en betaalt daarvoor met je leven.’ Maar eigenlijk is het plaatje mistig. We weten nooit wíé de journalisten heeft laten ombrengen.
Onderzoeksjournalisten zijn een obstakel voor criminelen. Zij vestigen met hun publicaties de aandacht op problemen, waardoor de Mexicaanse regering of de DEA (Amerikaanse antinarcoticabrigade, nvdr) er zich voor gaat interesseren.
Wie zit achter de moorden op journalisten? De overheid of criminelen?
Turati: In Mexico kun je in veel plaatsen nauwelijks het onderscheid maken tussen overheid en kartels. Soms hoor je wel eens dat het niet criminelen zijn die bezorgd zijn om hun imago en goede naam, maar politici. Wie zit er dan achter de moorden? De politici. Onderzoek van de organisatie Artikel 19 heeft uitgewezen dat de helft van alle bedreigingen tegen journalisten afkomstig is van overheidsfunctionarissen.
Als journaliste bent u gespecialiseerd in het opsporen van massagraven. Een macaber onderzoeksgebied.
Turati: Sinds 2006 hebben we in Mexico bijna 2000 clandestiene massagraven ontdekt. Op de website ‘Waar zijn de verdwenen personen?’ brengen we die plekken allemaal in kaart. Gemiddeld om de twee dagen ontdekken we ergens in Mexico wel een nieuw massagraf. Soms tref je geen lijken aan, maar tienduizenden stukjes stoffelijke overschotten. Lichamen verbrand of opgelost in zuur, bijvoorbeeld.
Telkens als we een massagraf vinden, komen familieleden van verdwenen personen erop af. Het is haast een pelgrimstocht van honderden familieleden die van massagraf naar massagraf trekken. Op zoek naar hun geliefden. En dan zie je op een afstandje weleens de kartels staan. Ze controleren de taxichauffeurs en houden iedereen in de gaten.
Toen we het massagraf bezochten van de 43 studenten die in 2014 in Guerrero verdwenen, werden we vanaf de heuvels gefotografeerd door mannen op motorfietsen die ons bleven achtervolgen. Elk massagraf is een plaats delict. En de kampen van de kartels liggen vaak in de buurt.
Ciudad Juárez staat gekend als een te mijden plek. Maar wat is anno 2019 de gevaarlijkste plaats in Mexico?
Turati: Ciudad Juárez staat zeker op het lijstje, maar daar staat de media nog redelijk sterk, ook al publiceren ze minder dan vroeger. Mijn grootste zorg is de staat Tamaulipas, aan de Golf van Mexico. Bijna niemand heeft ooit van Tamaulipas gehoord, omdat de pers er haast nooit over schrijft. Té gevaarlijk. Zelfs een tweet versturen, kan je in Tamaulipas het leven kosten. Het is een van de gevaarlijkste plekken in Mexico om als journalist te werken.
In 2010 hebben de Zetas in Tamaulipas 72 migranten vermoord. Ze dachten dat die mensen van een ander kartel afkomstig waren. Ze deden hun het voorstel om als huurmoordenaar aan de slag te gaan. Toen de migranten weigerden, zijn ze om het leven gebracht.
Kan de nieuwe president, Obrador, het druggeweld geen einde toeroepen?
Turati: We dachten dat hij de zaken zou veranderen. Obrador kondigde aan dat de war on drugsvoorbij was, en beloofde dat het geweld snel zou afnemen. Maar hij heeft hetzelfde beleid als zijn voorgangers. Hij heeft een nieuwe Nationale Garde opgezet, een nieuwe veiligheidsorganisatie. Maar het zijn uiteindelijk gewoon dezelfde militairen en politieagenten als voorheen. Ze dragen gewoon een ander uniform.
De eerste drie maanden van 2019 waren de dodelijkste van de afgelopen twaalf jaar: meer dan 8000 Mexicanen zijn omgekomen door geweld. Een betreurenswaardig record in de Mexicaanse drugsoorlog.
President Obrador kondigde aan dat de war on drugs voorbij was, en beloofde dat het geweld snel zou afnemen. Maar hij heeft hetzelfde beleid als zijn voorgangers.
Wat moet er veranderen om het aanhoudende geweld in Mexico eindelijk te stoppen?
Turati: De overheid moet meer onderzoek voeren naar de financiële tentakels van de kartels. Vanwaar komt het geld? Waar gaat het naartoe? Het antwoord op die sleutelvragen vinden, is belangrijker dan te jagen achter straatdealers, bolletjesslikkers of boeren die al generaties lang drugs verbouwen.
Een ander belangrijk werkpunt is de straffeloosheid aanpakken. 93 procent van de moordonderzoeken leidt niet tot een vervolging. Dat is bijna een uitnodiging voor criminelen, die wéten dat ze niet zullen vervolgd worden voor hun misdaden.
Je hoort ook stemmen opgaan voor een waarheidscommissie, om de logica achter de vele verdwijningen beter te kunnen begrijpen. Want er móét een logica achter zitten. Na twaalf jaar drugsoorlog hangt er nog veel mist over Mexico. We weten nog te weinig over de connecties tussen de massamoorden, olie, territorium, groeperingen, politici… We hebben nog altijd een blinddoek aan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
