Op 23 juni vieren we de Dag van de Mantelzorg. Een dag waarop duizenden Vlamingen die dag in dag uit zorgen voor een ouder, partner, kind, buur of vriend even erkenning krijgen. Maar wie écht naar hun verhalen luistert, hoort meer dan dankbaarheid. We horen ook vermoeidheid, onzichtbaarheid, soms zelfs eenzaamheid. Als psychologe – en als mens – wil ik stilstaan bij de stille kracht achter deze zorg.
Mantelzorg is zelden een bewuste keuze. Het sluipt je leven binnen. Wat begint met een extra bezoek aan een zieke ouder, wordt stilaan dagelijkse zorg: koken, medicatie toedienen, papieren regelen, vergezellen naar afspraken – of gewoon aanwezig zijn.
In de islam is zorgen voor je naasten niet enkel een morele opdracht, maar ook een spirituele daad. De Koran benadrukt herhaaldelijk het belang van zorg voor ouders, ouderen en kwetsbaren. Mantelzorg is niet alleen een menselijke plicht, maar ook een vorm van toewijding aan het hogere. Een daad die, als ze met liefde wordt verricht, de ziel voedt.
Mantelzorgers worden vaak pas opgemerkt wanneer het te laat is – als ze uitgeput of opgebrand zijn. En dat is begrijpelijk. De zorg combineren met werk, gezin en persoonlijke noden is een loodzware opdracht. Onderzoek wijst uit dat mantelzorgers een verhoogd risico lopen op burn-out, depressie en sociale isolatie.
Toch toont de wetenschap ook iets hoopgevends: zorgen voor anderen kan ook helend zijn. Het activeren van empathie verhoogt de aanmaak van serotonine – het zogenaamde ‘gelukshormoon’ – en prikkelt het beloningssysteem in de hersenen. Met andere woorden: wie zorgt, geeft niet alleen, maar krijgt ook iets terug. Op voorwaarde dat die zorg erkend en ondersteund wordt, en niet in isolement gebeurt.
De stille stemmen van zorg
En toch horen we mantelzorgers zelden. Ze komen zelden aan het woord in het publieke debat. Niet omdat ze niets te zeggen hebben, maar omdat hun dagen gevuld zijn met zorgen. In een samenleving die autonomie en zelfredzaamheid idealiseert, lijken zij de uitzondering.
Maar misschien zijn zij net het morele kompas. Terwijl wij focussen op onafhankelijkheid en productiviteit, tonen zij iets fundamenteels: menselijkheid zit in nabijheid, zorg en verbondenheid. In hun stille toewijding belichamen zij waarden die we als samenleving soms vergeten – solidariteit, verantwoordelijkheid, onvoorwaardelijke liefde.
De psychologische en maatschappelijke kost van mantelzorg zonder ondersteuning wordt steeds groter. Toch blijft structurele ondersteuning uit. Mantelzorgers moeten kunnen rekenen op respijtzorg, professionele begeleiding, flexibele arbeidsmaatregelen en financiële erkenning. Niet alleen moreel, maar ook juridisch.
Zorg hoort niet enkel in de privésfeer. Mantelzorg is geen persoonlijke last, het is een maatschappelijk fundament. Zoals we onderwijs en gezondheidszorg collectief dragen, moeten we dat ook met zorg voor elkaar doen.
Wat drijft mensen om te blijven zorgen, zelfs als het zwaar wordt? Waarom blijven ze gaan, ondanks alles? Antwoord: liefde, verbondenheid, geloof. In de islam noemen we dat ihsan – het goede doen, zelfs als niemand kijkt. Dat is wat mantelzorgers elke dag doen. En dat verdient geen medelijden, maar diepe waardering.
Meer dan een dag per jaar
Mantelzorg is geen last, maar een licht. Maar ook licht heeft zuurstof nodig om te blijven branden. Laat ons de mantelzorgers niet alleen op 23 juni in de bloemetjes zetten. Laat ons hun stem horen in het beleid, in het debat – en in ons hart.
Ayse Akyol is psychologe. Ze is lid van de islamitische denktank Fikr.