‘Werkgevers en werknemers moeten herontdekken dat arbeid niet alleen economische waarde creëert’

Ondernemer Nick Van Langendonck roept op om van 1 mei een dag van herbronning te maken. ‘Werken en ondernemen doe je in de eerste plaats voor de ander: de klant, de collega, de samenleving.’

Op 1 mei viert de wereld sinds het einde van de 19de eeuw de Dag van de Arbeid. Oorspronkelijk ontstond deze dag uit de vurige strijd voor een achturige werkdag — een eis die klonk vanuit de straten, gedragen door gewone arbeiders die hun waardigheid wilden herwinnen. Geen opgelegde revolutie van bovenaf, maar een trage, moedige beweging van onderuit, geboren uit nood en hoop, maar ook en vooral, met steun uit onverwachte hoek.

Want opvallend genoeg herdenkt de katholieke kerk in dezelfde periode — rond Hemelvaartsdag — Rerum Novarum, de encycliek uit 1891 waarin paus Leo XIII zich uitsprak over de erbarmelijke toestand van de arbeidersklasse. Ook hier geen oproep tot radicale breuk, maar tot herbronning: een oproep tot sociale rechtvaardigheid, bescherming van de zwakkeren, en het respecteren van menselijke waardigheid binnen arbeid en economie.

Geïnspireerde priesters zoals Daens stonden zij aan zij met de arbeiders, niet als ideologen van een systeem, maar als gelovigen in de kracht van solidariteit en rechtvaardigheid. Het was een beweging die niet alleen keek naar de economische situatie van de arbeiders, maar die ook de menselijkheid in het arbeidsleven wilde verbeteren.

Twee tradities, één waarheid

Twee schijnbaar verschillende tradities — het socialisme en het katholicisme — maar in wezen twee uitdrukkingen van dezelfde waarheid: sociale rechtvaardigheid en solidariteit zijn de fundamenten van onze succesvolle, humane Europese samenleving. Beiden gedreven door mensen die weigerden onrecht als normaal te accepteren. Mensen die geloofden dat het beter kon, en vooral, dat het beter moest.

Vandaag leven we in een heel andere wereld. We genieten rechten waarvoor vorige generaties gestreden hebben, en alleen maar van konden dromen: sociale bescherming, arbeidstijdregelingen, vakantiedagen, en zorgverzekering. We hebben recht op ziekteverlof, moederschaps- en ouderschapsverlof, en er zijn regelingen voor pensioenopbouw. Ook de mogelijkheden voor professionele ontwikkeling zijn legio. Al deze verworvenheden maken het leven van werknemers vandaag de dag aanzienlijk veiliger en aangenamer dan ooit tevoren.

Toch blijven we massaal staken en uitbranden. Waar loopt het mis?

Rechten brengen ook plichten met zich mee

We zijn onderweg iets fundamenteels vergeten: lid zijn van een organisatie — van een gemeenschap — brengt niet alleen rechten, maar ook plichten met zich mee. En dat geldt voor iedereen: werknemers én werkgevers.

Werknemers dragen verantwoordelijkheid, namelijk die voor hun inzet, betrokkenheid en bijdrage. Als deadlines naderen, probeer dan hard te werken zonder bedrukt gezicht of theatrale opoffering. Laat het spel van zelfpromotie voor de manager of indruk maken met nachtelijke e-mails achterwege. Draai extra uren niet voor applaus, maar uit toewijding. Echte waardering groeit niet uit snelle likes of bewonderende blikken, maar uit vertrouwen, respect en de kans om te bouwen aan iets dat groter is dan jezelf.

Werkgevers dragen uiteraard ook een grote verantwoordelijkheid: het bieden van gelijke kansen, het opzetten van rechtvaardige structuren en het creëren van zorgzame werkomgevingen. Als zij van hun werknemers een gelijkaardige toewijding en inzet verwachten, moeten zij op zijn minst bereid zijn de eigendom en eer van het bedrijf met hen te delen. En waarom moet een bedrijfsfeest altijd in het chicste hotel, met de ceo en de executives prominent op het podium, zorgvuldig verpakt door het communicatieteam tot een mooi employer branding-verhaal? Ook de cafetaria ombouwen tot fitness en de grootkeuken inruilen voor cappuccino’s, quiches en fruitmanden zal niet helpen. Investeer toch niet in glitter, glamour en al dat welzijnsarsenaal, maar simpelweg in tijd — tijd op de werkvloer zelf. Durf de volle agenda’s, strategische projecten, en deadlines even opzij te zetten. Geef collega’s ruimte voor échte, onverdeelde aandacht. Pas dan kan een gemeenschap op de werkvloer groeien.

Herbronning én hoop

Wat nodig is, is een herbronning. Werkgevers en werknemers moeten herontdekken dat arbeid niet alleen economische waarde creëert, maar menselijke en zelfs een morele betekenis heeft. Werken en ondernemen doe je in de eerste plaats voor de ander: de klant, de collega, de samenleving.

Dit besef vraagt om een radicaal herdenken van de relatie tussen werkgevers, werknemers en aandeelhouders — niet langer als louter economische uitwisseling, maar als partnerschap tussen mensen die samen betekenis willen scheppen. Mensen die durven geloven dat bedrijven niet enkel motoren van winst, maar ook bakens van rechtvaardigheid, zorg en dienstbaarheid kunnen zijn.

Vandaag zien we hoopvolle voorbeelden. Sommige bedrijven kiezen bijvoorbeeld bewust voor steward ownership: een model waarbij het stemrecht over de koers van het bedrijf toebehoort aan de werknemers, en het bedrijf wordt bestuurd in dienst van zijn maatschappelijke missie. Aandeelhouders behouden weliswaar een winstrecht, maar hebben geen bestuurlijke macht. Hierdoor staat niet het maximale rendement centraal, maar het voortbestaan van het bedrijf als gemeenschap van medewerkers, klanten en andere stakeholders in onze samenleving. Gebouwd door gewone mensen die verantwoordelijkheid opnemen, plichten dragen en samen streven naar een economie die zowel het hart als het verstand aanspreekt. Dit model is overigens helemaal niet nieuw. De fundamenten ervan gaan terug naar onze democratische wortels in het oude Griekenland, de bron van veel van het succes van onze Europese maatschappij.

Laat deze eerste mei dus een uitnodiging zijn om ons te laten inspireren door het verleden én om de moed te vinden nieuwe stappen te zetten. Vrijheid en vreugde worden nooit zomaar geschonken; ze worden verdiend door verantwoordelijkheid op te nemen en ons dienstbaar op te stellen voor de ander. Dáárin ligt de ware betekenis van arbeid.

Nick Van Langendonck is oprichter van het ‘social learning’ Unbossers Netwerk, een netwerk voor bedrijfsleiders, managers, werknemers, arbeiders en studenten die, verenigd door onze Westerse hoeksteenwaarden, samen sterkere bedrijven bouwen waarin mensen centraal staan. Hij is auteur van het boek ‘Het goede doen wérkt’.