‘I would die for this’, zegt een vriendin lachend terwijl ze mijn paspoort vasthoudt.
Zwetend op een handdoek op een of ander strand, op rondreis met de auto door Europa, op bezoek bij een tante in het buitenland… Het is makkelijk te vergeten wat een grens betekent voor hen die er slachtoffer van zijn. Het Belgische paspoort staat op de vierde plaats van machtigste paspoorten ter wereld, en machtig is hier niet toevallig het gekozen adjectief. Wij bewegen ons over het aardoppervlak met een zorgeloosheid waarvan we de zeldzaamheid amper begrijpen, en we vergeten dat die vrijheid voor de meesten niet geldt.
‘I would die for this’, zegt een vriendin lachend terwijl ze mijn Belgisch paspoort in haar handen heeft. We ontmoeten elkaar in haar thuisland, een plek waar ik spontaan even op bezoek kan, maar zij niet zo makkelijk weg kan. Voor haar betekent een buitenlandse reis niet alleen lang sparen, maar ook het indienen van een tijdrovende en complexe visumaanvraag die evengoed kan worden afgekeurd. Dat wil niet enkel zeggen dat het voor haar niet voor de hand ligt om te reizen, maar ook om familie te zien, een studie te kiezen, een job aan te nemen, een omgeving te zoeken waarin ze zich goed voelt of die bij haar past. Wanderlust is for the few. Waar reizen voor ons symbool staat voor grenzeloze exploratie, is het voor zovelen juist een confrontatie met de benauwende logica van grenzen.
Om nog te zwijgen van die groep mensen van wie het bestaan volledig is overgeleverd aan de hel van het grenzensysteem. Die van plek naar plek geslingerd worden, gedwongen in vluchtelingenkampen leven, opgesloten worden in gevangenissen die we dan maar ‘detentiecentra’ noemen, opgepakt en gedeporteerd worden in de stilte van onze onverschilligheid. In het licht van die realiteit is dat bordeaux boekje waarmee ik, en u misschien ook, rondloop een even repressief en absurd object als de kroon die een willekeurige man tot keizer maakt. Het onderscheidt ons op totaal onrechtvaardige wijze van elkaar en gunt mij een vrijheid die ik alleen kan interpreteren in contrast met de onvrijheid van anderen.
Misschien zijn deze zomermaanden, waarin velen van ons out of office gaan en verre oorden opzoeken, een goed moment om eens wat langer te peinzen over wie die logica van grenzen en paspoorten eigenlijk dient.
Misschien kunnen we het privilege van een goed paspoort wat toegankelijker maken, of de Schengenzone groter. Maar het mechanisme van burgerschap en rechten, hoe inclusief ze ook kunnen worden, draagt altijd de veronderstelling in zich dat sommigen er geen toegang tot krijgen. Grenzen zullen altijd betekenen dat enkelen erover heersen en anderen erin opgesloten zijn.
