Als we écht geloven in democratische vernieuwing, dan volstaat het niet om jongeren te raadplegen. We moeten hen uitnodigen als volwaardige mede-architecten van onze samenleving, aldus Ank De Wilde van Itinera.
De jongeren van vandaag leven in een tijdperk dat tegelijk veeleisend en richtingloos is. Ze groeien op in de schaduw van pandemie, oorlog, klimaatverstoring en economische onzekerheid. En terwijl zij de gevolgen van deze crises zullen dragen, worden ze nauwelijks betrokken bij de vraag hoe we onze samenleving toekomstbestendig maken. Hun stem blijft ondergehoord. Hun potentieel onderbenut.
Veiligheid gaat vandaag over meer dan het vermijden van risico’s. Ze gaat over het bouwen van veerkrachtige samenlevingen waarin mensen, en in het bijzonder jongeren, zich gezien, gehoord en betrokken voelen. Zonder sociale verbondenheid en democratische participatie wordt veiligheid controle in plaats van veerkracht.
Ongelijkheid begint bij invloed
Onderzoek toont dat jongeren zich zorgen maken over de toekomst, en met reden. Ze ervaren dagelijks de kwetsbaarheid van een wereld die vastloopt in kortetermijndenken. Jongeren uit kansarme milieus worden daarbij nog harder getroffen: de impact van crisissen is voor hen niet abstract, maar voelbaar in beperkte kansen, slechtere toegang tot zorg of onderwijs, en een groter gevoel van machteloosheid.
Maar ook jongeren uit meer bevoorrechte omgevingen botsen op eenzelfde democratisch tekort: het gevoel dat hun stem er niet toe doet. Te jong, te onervaren, te idealistisch, het zijn hardnekkige labels die hen weghouden van invloed. En precies dat voedt cynisme, terugtrekking of het omarmen van autoritaire alternatieven. Een toekomstbestendige samenleving kan zich echter geen passieve generatie veroorloven.
Van participatie naar co-creatie
Als we écht geloven in democratische vernieuwing, dan volstaat het niet om jongeren te raadplegen. We moeten hen uitnodigen als volwaardige mede-architecten van onze samenleving. Dat betekent: inspraak niet beperken tot symbolische raadplegingen, maar inzetten op duurzame participatiestructuren waarin jongeren richting geven aan het beleid dat hun toekomst vormgeeft.
De nood is bovendien niet enkel democratisch, maar ook existentieel. Recente cijfers tonen aan dat een groeiend aantal jongeren in Europa zich eenzaam voelt. Uit een vergelijkende studie van de Bertelsmann Stiftung blijkt dat 57% van de Europese jongeren minstens matig eenzaam is, waarvan 17% ernstig. Ook in België zijn de cijfers zorgwekkend. Volgens de laatste Gezondheidsenquête (Sciensano, 2023) voelt 30% van de jongeren tussen 15 en 24 jaar zich eenzaam, een verdubbeling ten opzichte van vóór de coronapandemie.
Eenzaamheid als politiek probleem
Eenzaamheid is meer dan een emotioneel probleem. Als mensen zich structureel ongezien voelen, verzwakt niet alleen hun burgerschap, maar ook het sociale fundament waarop een veilige samenleving rust. Want waar mensen zich blijvend buitengesloten weten, ontstaan frustratie, vervreemding en polarisering, voedingsbodems die elke vorm van samenleven onder druk zetten.
Zoals Hannah Arendt al stelde, maakt eenzaamheid mensen vatbaarder voor extremisme, populisme en zelfs totalitarisme omdat ze wanhopig op zoek gaan naar een vorm van verbondenheid, zelfs in destructieve groepsdynamieken. Democratische samenlevingen hebben er dus alle belang bij om eenzaamheid niet alleen als een sociaal, maar ook als een politiek vraagstuk te benaderen. Landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Japan hebben dat al begrepen, met een expliciete strategie tegen eenzaamheid én een ministeriële bevoegdheid die het erkent als beleidsprioriteit. Het is tijd dat wij volgen.
Daarom is het betrekken van jongeren bij beleidsontwikkeling geen symbolische geste, maar een noodzakelijke hefboom tegen vervreemding.
Veerkracht vraagt om herverdeling van zeggenschap
Jongeren moeten niet alleen voorbereid worden op de wereld die komt, ze hebben mee de koers te bepalen. De keuzes die vandaag worden uitgesteld, zijn morgen hún realiteit. Jongeren zullen het hoofd moeten bieden aan de gevolgen van ecologische, digitale, economische en sociale transities waarvan wij nu slechts de aanzet meemaken. Maar demografisch wegen ze minder zwaar door. Politiek zijn ze ondervertegenwoordigd. En hun betrokkenheid wordt vaak geïnterpreteerd als vrijblijvend of tijdelijk. Dat is een fundamentele denkfout.
Het betekent ook erkennen dat participatie ongelijk verdeeld is. Jongeren met lagere scholing of minder sociaal kapitaal vinden vandaag zelden de weg naar dialoog en invloed. Dat is geen individueel falen, maar een collectief gemiste kans. Wie spreekt namens de toekomst, mag geen homogeen middenklasseprofiel hebben.
Als samenleving zouden we net moeten investeren in hun creativiteit, hun vermogen tot langetermijndenken en hun engagement om duurzame verandering vorm te geven
Veiligheid en veerkracht als gedeelde opdracht
Wie jong is, is meer dan object van beleid en verdient meer dan een toekomst om in te overleven. Ze verdienen een samenleving die hen serieus neemt en denkt in verantwoordelijkheden die generaties overstijgen. Ze zijn medevormgevers van publieke verantwoordelijkheid.
Veiligheid is dus niet het beschermen van jongeren tegen de wereld, maar het betrekken van jongeren bij de wereld. Veerkracht voor morgen begint bij moedige keuzes vandaag; keuzes die jongeren mondiger maken én de samenleving structureel versterken. Als we de volgende generaties ernstig nemen, dan moeten we weerbaarheid herdenken als een intergenerationeel project: één waarin beleid niet alleen beschermt, maar ook voorbereidt, verbindt en toekomst creëert met én voor hen.
Ank De Wilde is co-CEO en voorzitter van Itinera.
