Henriette de Robiano van de Vrijdaggroep pleit voor een slimmer, socialer en stabieler financieringsbeleid voor meer energetische renovaties.
De huidige subsidies voor energetische renovaties bereiken vandaag vooral wie ze niet nodig heeft. Ondertussen leeft één op de vijf Belgische gezinnen in energiearmoede en kan ’s winters de woning niet verwarmen. Bovendien kunnen twee op de vijf gezinnen de noodzakelijke renovaties simpelweg niet betalen. Het financieringsbeleid rond renovaties is dus dringend aan vernieuwing toe: slimmer, rechtvaardiger én stabieler.
Het woningpark is goed voor ongeveer 40% van het totale energieverbruik in de EU, vooral door verwarming. Duurzaam renoveren is daarom cruciaal om de klimaatdoelstellingen te halen. Tegelijk biedt het kansen voor de economie en de bouwsector. Maar dan moeten we elk huishouden in staat stellen om mee te doen — en dat vraagt doordachte financieringsmechanismen.
Renovatiepremies zijn beschikbaar in alle gewesten en bevorderen renovaties, maar 65% van die steun in Europa komt terecht bij mensen die ook zonder financiële hulp hadden gerenoveerd. Vooral kwetsbare gezinnen stuiten echter op een grote hindernis door het gebrek aan prefinanciering, wat essentieel is om renovaties voor hen haalbaar te maken.
Bovendien is de situatie rondom de premies onzeker: ze zijn tijdelijk, kunnen worden herzien of zelfs afgeschaft. Het financieringslandschap moet dus eenvoudiger, stabieler en meer gericht worden. Er is een dringende behoefte aan een aanpak die zowel efficiënt als doelgericht is.
Financiële steun moet bovendien afgestemd zijn op de draagkracht van het huishouden. Voor kwetsbare gezinnen zijn geprefinancierde premies essentieel, die tot 100% van de kosten dekken, samen met begeleiding tijdens het renovatieproces.
In Ierland bestaat zo’n systeem al, waarbij de overheid via een publiek-private samenwerking de volledige organisatie en financiering van renovaties op zich neemt. Voor gezinnen die wel een bijdrage kunnen leveren, kunnen slimme incentives, zoals voordelige leningen, helpen.
Er is dringend behoefte aan een brede mix van financieringsopties, die afgestemd is op de diversiteit van huishoudens. Bovendien moet er aandacht zijn voor verschillende woningtypes, aangezien bewoners van woontorens andere behoeften hebben dan mensen met een eigen huis. In tijden van besparingen rijst de vraag: hoe maken we de juiste keuzes? Renovaties van slecht geïsoleerde woningen verbeteren niet alleen de gezondheid van de bewoners, maar stimuleren ook de bouwsector.
Collectieve of geïndustrialiseerde renovaties kunnen helpen om de kosten te verlagen en een positieve spiraal op gang te brengen. Dit is goed voor het klimaat, de economie én de meest kwetsbare groepen in onze samenleving.
Slimme financieringsmodellen die renovaties betaalbaar maken voor ieder huishouden en de terugbetaling vergemakkelijken zijn geen verre toekomstmuziek — ze bestaan al, en tonen dat het wél kan. Enkele goede voorbeelden in zijn Vlaams Noodkoopfonds, de Brusselse Community Land Trust en de Waalse Renopack: allemaal verlagen ze de drempel om te investeren in renovatie.
Ook de Vlaamse rentesubsidies, met langlopende leningen tegen lage rente, zijn een effectief middel. Helaas werd dit systeem in Vlaanderen afgeschaft in plaats van verbeterd, onder andere door een gebrek aan overleg met banken.
Een andere slimme oplossing is het koppelen van leningen aan het gebouw in plaats van aan de eigenaar, waardoor de lening bij verkoop meeverhuist. Dit model bestaat al in Nederland en wordt momenteel getest in Mechelen. Hoewel deze voorbeelden veelbelovend zijn, zijn ze niet voor iedereen toegankelijk. Ze zijn vaak alleen beschikbaar via het OCMW, banken werken niet altijd mee, of ze zijn enkel beschikbaar in bepaalde regio’s of als proefprojecten voor enkele gezinnen.
Overheidsmiddelen moeten strategisch worden ingezet: doelgericht, eerlijk en met maximaal maatschappelijk rendement. Energetische renovaties kosten jaarlijks tussen de 10 en 12 miljard euro in België, ofwel 2 à 3% van het BBP. Maar de échte vraag is: hoe geven we dat geld uit? En voor wie? Zolang we middelen uitgeven aan gezinnen die het zonder ook wel kunnen, blijft het systeem onrechtvaardig en inefficiënt.
We hebben beleidsvernieuwing nodig: met nieuwe financieringsmodellen, betere samenwerking tussen overheden en private spelers, en initiatieven die niet abrupt stoppen maar bijgestuurd worden. Bovenal: we hebben stabiele mechanismen nodig die vertrouwen geven aan gezinnen én aan de markt. Als we nú werk maken van een gebalanceerd, sociaal en toekomstgericht renovatiebeleid, kunnen we de renovatiegolf echt op gang trekken — klimaatvriendelijk, sociaal rechtvaardig en economisch slim.
Henriette de Robiano is ingenieur architect bij Climact. Ze is co-voorzitter van de vrijdaggroep.