In plaats van meritocratie kwam aandachtocratie: wie het meest opvalt, wint.
We leven in een tijd waarin de macht niet uitsluitend voortkomt uit kennis, ervaring of toewijding, maar ook uit zichtbaarheid. Het aantal volgers is de nieuwe valuta. De influencer is de nieuwe autoriteit. En de expert mag, cru gezegd, nog net het licht uitdoen.
In The Death of Expertise waarschuwde Tom Nichols al dat expertise wordt ondermijnd door de illusie van gelijkwaardigheid. Sociale media hebben de hiërarchieën van kennis platgeslagen. Iedereen heeft een mening, en dus denkt iedereen dat die mening evenveel waard is. Een onderzoeksjournalist die maanden aan een dossier werkt, krijgt vandaag evenveel of zelfs minder aandacht dan iemand die in een tweet een mening poneert.
Meritocratie – ooit gepresenteerd als een eerlijke weg naar maatschappelijke erkenning – is geen rechte lijn meer. Je kunt vandaag summa cum laude afstuderen of publiceren en toch minder invloed hebben dan iemand die handig is met likes en trending formats.
Bovendien legitimeert de samenleving, van media tot politiek, deze logica. Wie veel volgers heeft, krijgt moeiteloos toegang tot tv-programma’s, panels en opiniestukken. Jongeren zien het gebeuren. Ze krijgen enerzijds te horen dat inzet en inhoud tellen, maar zien anderzijds hoe shortcuts beloond worden. Wat blijft hangen, is verwarring.
Tegelijk worden stemmen uit de marge vandaag eindelijk gehoord. Alternatieve media doorbreken soms de elitaire consensus. Sartre vond de graffiti op muren betekenisvoller dan parlementaire toespraken. Die stemmen tonen de rafelranden van onze tijd, en dat is waardevol, zolang ze het pad van studie, inzet en verdieping niet vervangen, maar aanvullen. Anders wordt de belofte van vooruitgang een lege doos.
Wie die klassieke weg wél heeft bewandeld, merkt hoe die steeds minder toegang geeft tot maatschappelijke erkenning. Het gevolg is existentieel. Niet alleen onzekerheid, maar ook wrok. Velen voelen zich verraden door een systeem dat hun discipline en opoffering niet langer waardeert. En tegelijk zien ze hoe anderen, behendig met beeldvorming en ‘zelfmarketing’, opklimmen zonder ooit de zware weg van inhoud en diepgang te hebben bewandeld.
De meritocratie is niet dood, maar gehackt. In de plaats kwam een aandachtocratie: wie het meest opvalt, wint. En wie nog gelooft in traagheid, nuance en kennis, zit aan de zijlijn te kijken hoe de wereld live gestreamd wordt.
Maar ooit keert het tij. Wat vandaag gedeeld wordt om op te vallen, zal morgen vergeten zijn. Wat traag en stevig gebouwd is, blijft. Misschien niet viraal, maar wél waardevol.
