Yannick Dujardin van denktank Eleni staat naar aanleiding van het presidentschap van Donald Trump stil bij de manier waarop de animatiereeks The Simpsons er (soms) in slaagde om de toekomst te ‘voorspellen’.
De Amerikaanse president Donald Trump zit nu al meer dan een half jaar in het Witte Huis voor zijn tweede ambtstermijn. In de afgelopen zes maanden heeft hij ons zo mogelijk al meer kopzorgen bezorgd dan tijdens zijn volledige eerste termijn. De wereld lijkt in chaos te zijn gestort en het nieuws dat ons dagelijks van over de Atlantische Oceaan bereikt is vaak te absurd voor woorden. Maar uit absurditeit valt heel wat te leren.
Laten we dus eens kijken naar een baken van absurditeit in ons cultureel landschap van de afgelopen decennia – The Simpsons, een Amerikaans product niettemin – om te zien wat eruit te rapen valt om onze hedendaagse wereld beter te begrijpen.
Er wordt weleens beweerd dat deze satirische animatieserie reeds meerdere malen de toekomst voorspelde. Het is inderdaad zo dat veel bekende gebeurtenissen of fenomenen van de afgelopen decennia al eens eerder voorkwamen in een aflevering van The Simpsons, zoals de ontdekking van het Higgsboson, de komst van smartwatches of de overname van Fox door Disney.
Het bekendste voorbeeld daarvan komt misschien wel uit een aflevering uit het jaar 2000, getiteld ‘Bart to the future’. Daarin reist Bart naar een toekomst waarin Donald Trump wordt vermeld als voormalig president van de VS. Een lachwekkend idee destijds, maar vandaag weten we wel beter.
Het is opvallend hoeveel van de komisch bedoelde situationele schetsen uit The Simpsons uiteindelijk waarheid zijn geworden.
Hoe komt het nu dat de serie zoveel accurate ‘voorspellingen’ heeft gemaakt?
Om hierop te antwoorden kunnen we putten uit de wijsheid van Jim Dator, voormalig directeur van het Hawaii Research Center for Futures Studies aan de Universiteit van Hawaï en een van de pioniers in het veld van Futures Studies. Op basis van zijn ruime onderzoekservaring naar toekomstbeelden stelde hij een aantal ‘wetten over de toekomst’ op. Dit zijn geen echte wetmatigheden, maar eerder een reeks vuistregels om aan degelijk toekomstdenken te doen. Zijn tweede wet over de toekomst luidt:
‘Any useful statement about the future should appear ridiculous’
Dat klinkt gimmicky, maar er zit wel degelijk een stevig onderbouwde redenering achter. Als we nadenken over de verre toekomst – 20, 30 of zelfs 50 jaar verder – dan kunnen we één ding zeker zijn: die toekomst zal anders zijn dan vandaag. Niet alles zal veranderen, sommige dingen blijven vrij stabiel. Maar er zullen zich ook zaken voordoen die we vandaag niet verwachten, niet zien of zelfs niet kunnen bedenken, omdat ze zich nog buiten onze kennis- of referentiekaders over de realiteit bevinden.
In de toekomst zullen er trends zijn die zich vandaag nog niet aftekenen, we zullen fenomenen ervaren waarvan de eerste kiemen nog moeten ontspruiten, of vooruitgang in wetenschappelijke kennis zal ons tot nieuwe inzichten over ons bestaan leiden of nieuwe technologieën tot leven wekken waar we vandaag niet van durven (of zelfs kunnen) dromen.
Als de beelden die we hebben over de toekomst vandaag perfect logisch lijken, dan missen we dus zeker iets. Wat dat ‘iets’ is, kunnen we niet zomaar opvullen met kennis, data of inzichten uit het heden. Bovendien zijn toekomstbeelden die volledig in lijn liggen met hedendaagse verwachtingen niet altijd zinvol, precies omdat we ze al verwachten. Veel nieuwigheid valt er dan niet uit te rapen.
Vandaar het belang van zogenaamde ‘ridiculous ideas’ in toekomstonderzoek. Dat zijn ideeën over de toekomst die vandaag misschien lachwekkend of gek lijken, maar vaak gebaseerd zijn op bewust of onbewust opgepikte signalen van verandering in het heden. Deze ridicule ideeën helpen om je toekomstdenken te verruimen en scenario’s in acht te nemen waar je voorheen misschien nooit aan had gedacht. Ze vergroten als het ware het visnet waarmee je door de realiteit zwaait om inspiratie te vinden voor ideeën over de toekomst.
Terug naar The Simpsons, een serie die vaak de spot drijft met de Amerikaanse samenleving. Omdat het animatie is, zijn er weinig grenzen aan wat verbeeld kan worden. Al 36 jaar en meer dan 800 afleveringen lang sturen ze zo het ene gekke idee na het andere de wereld in, maar wel altijd met een laagje maatschappijkritiek die gegrond is in de werkelijkheid. De makers creëren als het ware karikaturale spotprentjes van de maatschappij die ze om zich heen zien.
Denk dan even terug aan de ‘ridiculous ideas’ van Jim Dator. The Simpsons hebben in feite jaar na jaar dergelijke ridicule ideeën de samenleving in gestuurd, met weinig creatieve beperkingen. Het is dan begrijpelijk dat er af en toe eens iets tussen zit dat rakelings langs een toekomstige waarheid scheert.
Voor elk voorbeeld van een voorspelling die ze maakten, zijn er waarschijnlijk honderd voorbeelden van dergelijke gekke ideeën die nooit bewaarheid werden. Het zijn dus geen voorspellingen, maar eerder gelukstreffers van opmerkzame maatschappijcritici.
Dus als je bij je volgende kijkbeurt van The Simpsons nog eens een absurd toekomstbeeld voorgeschoteld krijgt, denk dan twee keer na voor je het als lachwekkend aan de kant schuift. Misschien valt er wel iets uit te leren over een mogelijke toekomst voor onze wereld en vraag je je best af: ‘‘Wat als?’