‘Om femicide te begrijpen, moeten we het volledige plaatje durven te bekijken’

‘Femicide is geen tragisch familiedrama, noch een uitzonderlijke ontsporing. Het is het voorspelbare eindpunt van een diepgeworteld wereldbeeld waarin vrouwenlichamen al eeuwenlang worden behandeld als ruilmiddel, bezit of handelswaar’, schrijft Uschi Cop naar aanleiding van de gruwelijke dood van een 17-jarig meisje in Nederland.ok,

De gruwelijke dood van Lisa, het zeventienjarige meisje dat vorige week in Amsterdam werd vermoord toen ze naar huis fietste, schudde Nederland en België wakker. Onder de slogan ‘Wij eisen de nacht op’ en het gelijknamige gedicht van Nienke ’s Gravemade, spoelde er een ongeziene stroom aan verontwaardiging over sociale media. De focus is de veiligheid van meisjes en vrouwen in de publieke ruimte.

Eindelijk wordt dit soort wandaad juist benoemd: femicide. Maar wat met de talloze gevallen die onder de radar blijven?

Alleen al deze zomer voltrokken zich de afschuwelijkste feiten in eigen land. Op 6 augustus werd Gaetana (58) gedood door haar ex-man. Ze kreeg vier kogels in het bovenlichaam. In Luik werd op 31 juli een sekswerker neergestoken door een zeventienjarige jongen en stierf. Op 10 juli werd een vrouw doodgeslagen door haar echtgenoot, na een huwelijk van vierenveertig jaar. Begin juli overgoot een man in Houthalen-Helchteren zijn echtgenote met brandversnellers en stak hij haar in brand voor de ogen van hun kinderen. Ze overleefde, maar ligt nog steeds in kunstmatige coma. Eind juni werd Mia (82) door haar man vermoord in hun woning in Ieper.

Dat Lisa’s dood zoveel heftige gevoelens losmaakt, terwijl de feiten die in de huiselijke sfeer gebeuren meer op de achtergrond blijven, vraagt om analyse. Vooral omdat al deze moorden niet los van elkaar bestaan, maar symptomen zijn van eenzelfde onderliggend systeem.

Wanneer een jong meisje sterft, is dat vanzelfsprekend tragisch – een leven dat nog niet eens écht begonnen is, wordt bruusk afgebroken. Maar onze collectieve rouw heeft ook te maken met een verwrongen idee van onschuld.

De eeuwenoude associatie tussen vrouwelijkheid en zonde – denk aan Eva en onze verstoting uit het paradijs – werkt nog steeds door in hoe we slachtofferschap beoordelen. Een meisje van zeventien wordt gezien als onschuldig, haar leven is nog niet ‘besmet’ door een volwassen vrouwelijke seksualiteit. Lisa past in het archetype van het zuivere slachtoffer. Maar wat met een vrouw van zestig die al jaren met haar eigen beul samenleeft? En wat met een sekswerker?

Het is hard, maar wie jong en kuis is, verdient onze empathie. Wie afwijkt van dat genderscript – door ouder te zijn, seks te verkopen, of simpelweg te overleven in een gewelddadige relatie – wordt al snel gezien als medeplichtig aan haar eigen lot.

Wat ook een rol speelt: de dader was onbekend voor Lisa — en in dit geval van buitenlandse herkomst. Die anonimiteit houdt het gevaar veilig op afstand: het welbekende monster in de struiken. We hoeven ons niet te verhouden tot de mannen in onze directe omgeving — onze partners, zonen, vaders — als potentiële daders. Het kwaad blijft buitenstaander, wordt nooit huisgenoot.

Om femicide werkelijk te begrijpen, moeten we het volledige plaatje durven bekijken — inclusief de structurele mechanismen die eraan ten grondslag liggen. Scheve economische machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen, vooral in sociaal kwetsbare milieus, spelen daarbij een cruciale rol. Voor veel vrouwen zijn de obstakels om een gewelddadige partner te verlaten niet alleen emotioneel, maar ook financieel en praktisch onoverkomelijk.

Bovendien weegt het woord van een man maatschappelijk nog steeds zwaarder dan dat van een vrouw. Wie als vrouw naar de politie stapt, loopt het risico niet serieus genomen — of simpelweg niet geloofd – te worden. En dan is er het grootste gevaar: de dodelijke escalatie die vaak net vóór of vlak na het moment waarop een vrouw besluit haar partner te verlaten, plaatsvindt.

Het aantal femicides blijft al jaren akelig stabiel. De zogenaamde ‘emancipatie’ van de vrouw heeft geen merkbare invloed op het aantal vrouwenmoorden. Integendeel, sommige studies tonen aan dat in landen waar de gendergelijkheid toeneemt, ook het aantal vrouwenmoorden stijgt. Waar mannen hun macht zien afbrokkelen, verhoogt de agressie.

Femicide is geen tragisch familiedrama, noch een uitzonderlijke ontsporing. Het is het voorspelbare eindpunt van een diepgeworteld wereldbeeld waarin vrouwenlichamen al eeuwenlang worden behandeld als ruilmiddel, bezit of handelswaar. Van traditionele bruidschatten en kindhuwelijken tot de hedendaagse abortusdebatten: telkens opnieuw duikt dezelfde logica op.

Ook in de online manosfeer wemelt het van ideeën die vrouwen reduceren tot dienstbare lichamen, beschikbaar voor seks en voortplanting. In dat denkkader zijn vrouwelijke aandacht, bewondering en seksuele diensten geen menselijke interacties, maar statussymbolen. Trofeeën waarmee mannen hun onderlinge rangorde bepalen.

Zo lang vrouwen beschouwd worden als dienend aan de man, blijft dit gevoel van entitlement bestaan. Op het moment dat vrouwen niet willen geven (in het geval van Lisa), of stoppen met geven (in het geval van moorden in de huiselijke sfeer) wat zogezegd toekomt aan de man, worden ze afgestraft. Soms in de vorm van scheldpartijen, slutshaming of verkrachting. Soms met dodelijk geweld.

Om de Caraïbisch-Amerikaanse auteur Audre Lorde te citeren: The master’s tool will never dismantle the master’s house. Het moet radicaal anders. Een nultolerantie voor taal en gedrag die vrouwelijk ‘geven’ en mannelijk ‘nemen’ als norm bevestigen. Gendergelijkheid moet geherdefinieerd naar solidariteit en wederkerigheid, buiten concurrentie en bezit om.

Femicide stopt niet door individuele heldendaden, het installeren van meer straatverlichting of tijdelijke verontwaardiging. Het vraagt een paradigmaverschuiving in hoe we deken over gender, macht en bezit. Laten we stoppen met het toeschrijven van schuld aan slachtoffers, en beginnen met het ontmantelen van de denkbeelden die vrouwenmoord legitimeren.

Uschi Cop is schrijver in Brussel. Ze is oprichter van Hyster-x, een feministisch makerscollectief. In maart 2026 verschijnt haar debuutroman bij Arbeiderspers