‘Bill Gates wil de wereld redden met zijn fortuin. Maar in plaats van zelf te bepalen wanneer en hoe, zou hij beter gewoon belastingen betalen’, stelt Miranda Ulens.
Twee Amerikanen haalden recent het wereldnieuws. De ene, Robert Prevost, werd verkozen tot paus Leo XIV en neemt de geestelijke leiding op zich van ruim een miljard katholieken. De ander is al jaren de paus van het kapitalisme. Zijn naam: Bill Gates.
Microsoft-miljardair Gates kondigde aan dat hij zijn volledige vermogen – zo’n 200 miljard dollar – binnen twintig jaar wil weggeven. Uiterlijk op 31 december 2045 sluit hij zijn Gates Foundation. Hij wil niet sterven als rijk man, zegt hij. Dat klinkt edel.
Maar het is vooral: handig. En nogal doorzichtig. Gates presenteert zich al jaren als de redder van de wereld. Vaccins, klimaat, onderwijs, landbouw: overal duikt hij op met geld, meningen en invloed. Maar het idee dat deze uitgestelde, zelfgestuurde filantropie een morele topprestatie is, vraagt om serieuze relativering. Terwijl hij zijn vermogen langzaam wegschenkt, houdt hij de controle en aanzien. Precies via datzelfde fortuin.
Eerst verdienen, dan vergeven
Gates is niet rijk geworden ondanks het systeem. Hij ís dat Amerikaans systeem. In de jaren 80 en 90 groeide Microsoft dankzij versoepelde concurrentiewetten uit tot een technologisch monopolie. Gates bouwde zijn vermogen op patenten, fiscale sluiproutes en de privatisering van publieke sectoren.
En nu datzelfde systeem zorgt voor uitgeholde zorg, overbelaste leerkrachten en afgebroken sociale bescherming, biedt hij zijn filantropie aan als oplossing. Maar filantropie is geen herstel van rechtvaardigheid. Het is een uitgestelde, voorwaardelijke vorm van betrokkenheid. Gates bepaalt zelf wie hulp krijgt, en wie niet. Waar geld naartoe gaat, en waar niet.
Wat wél werkt? Rechtvaardige welvaartsherverdeling. Die rust op rechten, niet op wat handouts. Ze is universeel, democratisch gecontroleerd en verankerd in wetgeving en dus niet in het testament van een miljardair.
De mythe van de goede miljardair
Gates houdt van het podium. Al twintig jaar verkondigt hij de blijde boodschap dat hij zijn vermogen inzet voor het goede. Hij verschijnt in Netflix-documentaires als morele gids, noemt zichzelf ‘een nieuwsgierige leerling van de wereld’ en doet alsof hij slechts per ongeluk rijk is geworden. Maar wie beter kijkt, ziet hoe hij die rijkdom inzet om beleid te sturen.
In het Amerikaanse onderwijs pompte hij miljarden in hervormingen die nauwelijks effect hadden. In Afrika promoot hij landbouwmodellen die boeren afhankelijk maken van kunstmest en buitenlandse bedrijven. Gates is geen neutrale helper. Hij is een speler. En een machtige. Zijn rijkdom en zijn stichting zijn niet alleen middelen, ze vormen een machtssysteem op zichzelf.
Zijn statements zijn geen onschuldige beloftes, maar een vorm van morele zelfverheffing: het suggereert dat extreme rijkdom uiteindelijk goed zal doen, en dat we hem vandaag vooral niet lastig moeten vallen. Maar ongelijkheid is geen probleem van straks. Ze werkt elke dag. In onderbezette ziekenhuizen. In klaslokalen zonder ondersteuning. In een wereld waar je pas hulp krijgt als je project ‘past’ binnen het denkkader van Gates.
Geef belasting, geen interviews
Als Gates echt iets wil betekenen, hoeft hij niet te wachten op zijn sterfbed. Hij hoeft ook geen documentaires te maken of opiniestukken te schrijven. Hij moet gewoon belasting betalen. Geen fiscale acrobatiek. Geen filantropisch theater. Gewoon bijdragen aan een samenleving waarin middelen eerlijk verdeeld worden.
Gates hoeft zijn geld niet mee het graf in te nemen. Maar laten we het ook niet verwarren met morele grootsheid dat hij het nu in twintig jaar tijd weggeeft op zijn eigen voorwaarden. Die geplande afbouw is geen kroon op zijn levenswerk, maar eerder een pleister op een systeem waarin één man honderden miljarden mocht verzamelen en verdelen zonder enige democratische controle.
Leo XIV leidt nu een kerk. Gates leidt vooral een geloof in zichzelf, in de welwillendheid van de rijken, in technologische oplossingen zonder democratische controle, in een wereld waarin macht zichzelf redt. Maar wie écht wil werken aan een rechtvaardige wereld, bouwt geen altaar voor miljardairs. Die strijdt voor sociale rechten, publieke diensten en fiscale rechtvaardigheid. Die kijkt niet omhoog, maar naast zich. Die richt zich niet tot de Gatesen van deze wereld, maar tot het parlement, de straat, de gemeenschappelijke tafel. Want rechtvaardigheid is geen gift. Ze is iets wat je samen organiseert.